ADEL SNJARY

دەستت خۆش بێت

سۆشیال میدیا چییە ، گرنگییەکەی و بەناوبانگترینی سۆشیال میدیا واتە ئەو ماڵپەڕ و ئەپلیکەیشنانەی کە بۆ ئاسانکاری پەیوەندی نێوان خەڵک لە سەرانسەری جیهان داڕێژراون ، لە ڕێگەی کارلێککردن لە ڕێگەی پۆست، گفتوگۆ، یان پەیوەندی دەنگی و ڤیدیۆییەوە. ئامانجی سۆشیال میدیا بنیاتنانەوە و ئاسانکارییە بۆ پەیوەندی نێوان کۆمەڵگاکان لە سەرانسەری جیهان، لە ڕێگەی هاوبەشکردنی بەرژەوەندی و چالاکیی و بۆچوونەکانی خەڵک لە ڕێگەی ئەم ئەپڵیکەیشنانەوە. توانای هاوبەشکردنی ناوەڕۆکی وەک وێنە و بڵاوکراوە و ڕووداوەکان شێوازی ژیانمان گۆڕیوە ، هەروەها ڕێگەی نوێی زیادکردووە کە یارمەتیدەرە بۆ ئاسانکاری زۆرێک لە کارەکانمان . سۆشیال میدیا چییە: دیارترین سۆشیال میدیای سەردەمی ئێمە - فەیسبووک - Facebook وەک تۆڕێکی کۆمەڵایەتی لە ساڵی ٢٠٠٤ لە لایەن دامەزرێنەر مارک زوکەربێرگەوە دەستی پێکرد ، هەروەها فەیسبووک بەردەوام بوو لە گەشەکردن و بوو بە یەکێک لە گەورەترین کۆمپانیاکان کە زۆربەی ئەپڵیکەیشنەکانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان لە جیهاندا بەدەست دەهێنن ، هەروەها ماڵپەڕێکی تۆڕە کۆمەڵایەتییە کە ڕێگە بە هاوبەشکردنی وێنە، بڵاوکراوەکان دەدات ، کۆمێنتەکان، و هەواڵی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی، جگە لە بوونی چات و یاری وە پەخشی ڤیدیۆیی ڕاستەوخۆ، بەپێی ئامارێکی پێشوو، لە کۆتایی ساڵی ٢٠١٨ لە فەیسبووک نزیکەی ٢.٣٢ ملیار بەکارهێنەری هەیە لە سەرتاسەری جیهان ، و سایتەکەش... بەردەوام فراوانتر و گەشەکردن. - مەسنجەر - Messenger ئەپڵیکەیشنی بەناوبانگی گفتوگۆکان ، کە سەرەتا تایبەتمەندییەکی نامە ناردن بوو لەناو ئەپڵیکەیشنی فەیسبووکدا ، بەڵام لە ساڵی ٢٠١١ەوە ئەپی مەسنجەر بە شێوەیەکی سەربەخۆ کراوە و تایبەتمەندییەکانی زیاتر و زیاتر فراوانتر دەبن . سوپاس بۆ تایبەتمەندی و نوێکارییە بەردەوامەکانی مەسنجەر؛ ئێستا بازرگانەکان دەتوانن ڕیکلام بۆ بەرهەمەکانیان بکەن و بۆتەکانی بەرنامە بۆ گفتوگۆکردن لەگەڵ کڕیاران و ناردنی هەواڵنامە و وردەکاری زیاتر لە مەسنجەر. - واتسئەپ - WhatsApp واتسئەپ بەناوبانگترین ئەپی نامە ناردنە، کە خەڵکی زیاتر لە ١٨٠ وڵات بەکاریدەهێنن. واتسئەپ لە سەرەتادا وەک ئەپڵیکەیشنێک بۆ پەیوەندیکردن تەنها لەگەڵ خێزان و هاوڕێیان بەکاردەهێنرا، و وردە وردە؛ خەڵک بۆ پەیوەندیکردن لەگەڵ کۆمپانیاکان بەکاریدەهێنن؛ کۆمپانیا بچووکەکان بۆ پەیوەندیکردن ئەپڵیکەیشنی واتسئەپ بزنسیان بەکارهێناوە، لەکاتێکدا ئەپیی واتسئەپ بزنس هەیە بۆ کۆمپانیا مامناوەند و گەورەکان. واتسئەپ پلاتفۆرمی بازرگانی خۆی دروست دەکات بۆ ئەوەی بزنسەکان بتوانن پڕۆفایلی بازرگانی گونجاویان هەبێت و پەیوەندی لەگەڵ کڕیارەکان بکەن و پشتگیریان پێشکەش بکەن، هەروەها نوێترین نوێکارییەکان لەگەڵیاندا هاوبەش بکەن سەبارەت بە کڕینەکانیان. - ویچات - WeChat هاوشێوەی واتسئەپ و ماسنجەر، ویچات لە بەرنامەیەکی ئاسایی نامە ناردنەوە پەرەی سەندووە و بووەتە پلاتفۆرمێکی گشتگیر، جگە لە توانای پەیوەندیکردن و ناردنی نامە؛ بەکارهێنەر دەتوانێت بە شێوەی ئۆنلاین بازاڕ بکات، پارەی ئۆنلاین بدات، حجز بکات، پارە بگوازێتەوە و زۆر شتی تر. لە ڕاستیدا ویچات لە چین و هەندێک ناوچەی ئاسیادا ناوبانگەکەی گەشەی کردووە، بەو پێیەی هەندێک پلاتفۆرمی سۆشیال میدیا لەو ناوچانەدا بلۆک کراون و ویچات بەدیلێکی نایاب بۆ ئەپەکانی تر ئەگەر لەوێ بازرگانی بکەیت. - تویتەر - Twitter لە لایەن جاک دۆرسی و ئیڤان ویلیامز و نوی گلاس دامەزراوە، هەروەها دەتوانرێت وەک تۆڕێکی کۆمەڵایەتی پێناسە بکرێت، کە تیایدا مرۆڤەکان لە ڕێگەی کورتە نامەیەکەوە پەیوەندی دەکەن کە لە ١١٥ پیت زیاتر نابن پێی دەوترێت تویت، هەروەها دەتوانیت وێنە و ڤیدیۆ بڵاوبکەیتەوە، جگە لەوەش زۆربەی کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان و کەسایەتییە کاریگەرەکان ئەکاونتی فەرمییان لە تویتەر هەیە وەک ئیلۆن ماسک . - لینکیدئین - LinkedIn یەکێکە لە سۆشیال میدیا و بە گەورەترین سایت دادەنرێت بۆ پەیوەندییە پیشەییەکان لە جیهاندا، هەروەها باشترین ڕێگایە بۆ پەیوەندیکردن لەنێوان کەسانی دیکەدا. لینکیدین بەکاردێت بۆ ئاڵوگۆڕی زانیاری و بڵاوکردنەوەی بیرۆکە و پیشاندانی سیڤی و بڕوانامەی متمانەپێکراو کە بەکارهێنەر بەدەستی هێناوە و زۆرێک لە کۆمپانیا گەورەکان ئەم ماڵپەڕە بەکاردەهێنن بۆ پێشکەشکردنی هەلی کار. - یوتیوب - YouTube لە ساڵی ٢٠٠٥ لەلایەن جەواد کەریم و ستیڤن چێن و چاد هارلی دامەزراوە و لە ساڵی ٢٠٠٦ لەلایەن کۆمپانیای گووگڵەوە بە بڕی یەک ملیار و ٦٥ ملیۆن دۆلار کڕیوە، پێگەیەکە کە ڤیدیۆی جۆراوجۆر لە بوارە جیاوازەکاندا پیشان دەدات، هەروەها دەرفەت دەدات بە بەکارهێنەرانی کە پەخشی ڕاستەوخۆ ئەنجام بدەن هەروەها، و یەکێکە لە باشترین پلاتفۆرمەکان بۆ دروستکەرانی ناوەڕۆک. دەتوانیت بە خۆڕایی ئەکاونتێک دروست بکەیت، و هەر ڤیدیۆیەکت بوێت لە ماڵپەڕەکەدا دایبنێیت، بەڵام ئەمە پێویستی بە پابەندبوونە بە ئەخلاقی ماڵپەڕەکە. - ئینستاگرام - Instagram لە ساڵی ٢٠١٠ لەلایەن فەیسبووکەوە دامەزراوە و یەکێکە لەو سۆشیال میدیایانەی تایبەتە بە گرتنی وێنە و ڤیدیۆ و دواتر دەستکاریکردن و شەیرکردنی دوای ئەوەی کەسەکە ئەکاونتێک لەسەر سایتەکە دروست دەکات، هەرکەسێک ئەکاونتێکی لەسەر ئەپلیکەیشنەکە هەبێت دەتوانێت پۆستەکان ببینە و کارلێک لەگەڵیان بکە، و بەم دواییە تایبەتمەندی گفتوگۆکانی لە ڕێگەی نامەی کورت و دەنگیشەوە بۆ زیاد کرد. - مامناوەند - Medium لە ساڵی ٢٠١٢ لەلایەن یەکێک لە دامەزرێنەرانی تویتەر ئیڤان ویلیامز دامەزراوە و یەکەم پلاتفۆرمی بلۆگکردنە بۆ گێڕانەوەی چیرۆک و ئەزموونی کەسی، بۆ ئەوانەی ئەزموونیان هەیە لە زۆر بواردا، لەوانە کارگێڕی، خۆبەخشی، و بەڕێوەبردن، و... بە پێچەوانەی زۆربەی پلاتفۆرمە جیهانییەکانی بلۆگکردن، ناوەڕۆک یان بلۆگەکانی ناو ماڵپەڕەکە بەپێی پێوەرە جیاوازەکان پۆلێن دەکرێن، لەوانەش ڕێژەی خوێندنەوە و بینینی بابەتەکە. - تیک تۆک - Tik Tok تیک تۆک تۆڕێکی کۆمەڵایەتییە بۆ هاوبەشکردنی کورتە ڤیدیۆ کلیپەکان.خەڵک بەتایبەت گەنجان ئەوان کورتە ڤیدیۆ دەگرن کە لێوەکانیان بە هاوئاهەنگی لەگەڵ ئەو گۆرانییەی کە دەیانەوێت دەجوڵێنن، لەگەڵ دەستکاریکردن - ئەگەر بیانەوێت - هەندێکیان بۆ مەبەستی پەروەردەیییش بەکاریدەهێنن، وەک بەرنامەی چێشت لێنان و هەندێکی تر، و زۆرترین ماوەی وێنەگرتن ٦٠ ماوە چرکە. لە چارەکی یەکەمی ساڵی ٢٠١٨دا تیکتۆک زۆرترین بەرنامەی دابەزێنراو بوو لە جیهاندا، بەو پێیەی پێش ئامرازەکانی تری پەیوەندییەکانی وەک فەیسبووک و ئینستاگرام کەوت، لەم دواییانەشدا تیک تۆک ئەپڵیکەیشنی Musical.ly ی کڕی کە تۆڕێکی کۆمەڵایەتییە بۆ کلیپەکانی هاوشێوەی تیک تۆک ، بەڵام بەم دواییە لەگەڵیدا تێکەڵ بوو بۆ ئەوەی لە ڕووی مۆسیقیەوە ببێتە تیک تۆک. - ڤایبەر - Viber ڤایبەر هاوشێوەی بەرنامە سەرەکییەکانی نامە ناردنی کۆمەڵایەتییە وەک واتسئەپ یان مەسنجەر، بەو پێیەی ڕێگە بە ناردنی نامە و مالتیمیدیا و ستیکەر و GIF , و پەیوەندی بەردەوام دەدات. هەروەها دەرفەتی زۆر بۆ کۆمپانیاکان دەڕەخسێنێت، بۆ نموونە؛ لە ئەگەری ئەوەی تۆ بازرگان بیت، ڤایبەر چارەسەرێکی تەواو دەبێت بۆت بۆ کڕینی ڕیکلام و بانگەشەکردنی براندەکەت و نمایشکردنی بەرهەمەکانت لە بەشی بازاڕکردن و پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری بە کڕیاران. - سناپچات - Snapchat سناپچات گرنگی بە هاوبەشکردنی وێنە و کورتە ڤیدیۆی نێوان هاوڕێکان دەدات، لەگەڵ توانای زیادکردنی فلتەری نازدار، و دانانی کاتێک (چرکە ئەگەر بتەوێت)؛ تیایدا کلیپەکە لە ئامێری وەرگرەکە نامێنێت، ئەمەش وایکرد زیادکردنی چیرۆکەکە شتێکی باو بێت، کە دواجار بڵاوبووەوە بۆ هەموو سۆشیال میدیا، گرنگترینیان ئینستاگرامە، بەو پێیەی ئینستاگرام جێگەی سناپچاتی گرتەوە لە تایبەتمەندی زیادکردندا چیرۆکەکان، و سناپچات بووە جێگەی سەرنجی بازرگانەکان بۆ ئەوەی تەنها براندەکانیان پیشان بدەن. - بنترست - Pinterest بە پێچەوانەی زۆربەی سۆشیال میدیاکانەوە، سەرنجی پینتەرسێت ئەوەیە کە دەستگیرانداری یان کات بەسەربردن نییە؛ یەکێکە لە پلاتفۆرمە پێشەنگەکانی جیهان بۆ ئاڵوگۆڕی بیرۆکە و وەرگرتنی ئیلهام لەسەر بابەتگەلی جۆراوجۆر. مانگانە زیاتر لە ٢٠٠ ملیۆن کەس سەردانی ئەم پلاتفۆرمە دەکەن، بۆ بەدەستهێنانی بەرهەم و ڕێچکەی نوێ، دۆزینەوەی شوێنی نوێی مەبەست و بابەت و زۆر شتی تر. نەک هەر ئەوە، بەڵکو Pinterest دەرفەتێکی زۆر باشە بۆ ئەو بزنس و براندانەی کە دەیانەوێت بینەرێکی سەرقاڵ دروست بکەن و ترافیکی بەنرخ بۆ ماڵپەڕەکانیان ببەن. - تێلێگرام - Telegram تێلێگرام هاوشێوەی زۆربەی بەرنامەکانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانە، هەروەها بە ئاسایش و پاراستنی نهێنی وەک بەرنامەیەکی نامە ناردن جیا دەکرێتەوە. براندەکان سوود لە تێلێگرام وەردەگرن بە بەرنامەدانان بۆ چاتبۆت بۆ سیستەمەکە بۆ دابینکردنی پشتگیری کڕیار، هەروەها سوود لە تایبەتمەندی کەناڵی تێلێگرام وەردەگرن ; کە لە ڕێگەیەوە پەیامەکان دەگوازرێنەوە بۆ ژمارەیەکی بێسنوور لە کڕیارەکان. - ريديت - Reddit ماڵپەڕی پێشەنگە بۆ بڵاوکردنەوەی هەواڵ لە بوارە جیاجیاکاندا، بڵاوکراوەی جیاواز لە پۆلە جیاوازەکاندا لەخۆدەگرێت. لە ڕێگەیەوە بەکارهێنەران دەتوانن پرسیار و بەستەر و دانانی وێنە بنێرن و گفتوگۆ بکەن، هەروەها دەنگ بە ئیجابی یان نەرێنی بدەن. هەرچەندە Reddit کۆمەڵگەیەکی گەورەیە لە مەکۆ تایبەتەکان ( Subreddit )، بەڵام دەتوانیت ئارەزووی خۆت لە پۆلەکانەوە هەڵبژێریت، چونکە دۆمەینە گەورەکانی Reddit بە شێوەی r/interest نووسراون ؛ بۆ نموونە r/ Sience بوارى زانستە، وە r/Food پەیوەندی بە خۆراکەوە هەیە، و زۆر شتی تر. گرنگی سۆشیال میدیا لە ژیانماندا سۆشیال میدیا ژیانی ئێمەی بە شێوەیەکی ڕیشەیی گۆڕیوە ، بەو پێیەی جیهانی کردووە بە گوندێکی بچووک کە لە ڕێگەیەوە دەتوانیت لە ڕۆژهەڵاتەوە بگەیتە ڕۆژئاوای دوور، هەروەها جۆرێک لە کات بەسەربردن و کات بەسەربردن دابین دەکات وەک چۆن وەک ئامرازێکی باش وەسف کرا ڕزگاربوون لە فشارەکانی کار، و شایەنی باسە کە سۆشیال میدیا پرۆسەی پەروەردەی پەرەپێداوە لە دوورەوە، شێوازی وانەوتنەوە لە وەرگرتن تەنها گۆڕی بۆ شێوازێکی کارلێککارانە لەسەر بنەمای گفتوگۆو . وە با دەست لێدانی جیاوازەکەی لە جیهانی هەواڵەکاندا لەبیر نەکەین، چونکە ئێستا لە ڕێگەی تەنها یەک ئەپڵیکەیشنەوە دەتوانیت هەموو ئەو شتانە بزانیت کە تازەن بۆ هەموو ئەو کۆمپانیایانە کە ئەکاونت یان لاپەڕەی فەرمییان هەیە، وەک مایکرۆسۆفت و گووگڵ و سامسۆنگ و ئەوانی تر. هەروەها ژینگەیەکی گونجاوی بۆ خاوەن کارەکان دابین کرد بە دابینکردنی شوێنی بێبەرامبەر بۆ بازاڕکردن و ڕیکلام، و ئاسانکاری بۆ پرۆسەی پەیوەندی نێوان کڕیار و فرۆشیار. زۆرجار پرسیارەکان سەبارەت بەوەی کە سۆشیال میدیا چییە نەرێنییەکانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان چین؟ 1- دەتوانێت بەشداربێت لە گۆشەگیری کۆمەڵایەتی 2- دەتوانرێت وەک ئامرازێکی کاریگەر بۆ قسەکردن بە قسەی زل بەکاربهێنرێت 3- زۆرجار بۆ چەقاندنی کەسانی تر بەکاردەهێنرێن 4- ئەو کەسانەی کە لە ڕووی کۆمەڵایەتییەوە بەکاری دەهێنن، زیاتر خۆیان بەراورد دەکەن بە کەسانی تر. 5- بیرۆکەی هەڵەی “هاوڕێیەتی” پێشکەش دەکات. 6- لێکۆڵینەوەکان دەریدەخەن کە دەبێتە هۆی زیادبوونی هەستی خەمۆکی و دڵەڕاوکێ 7- ڕەنگە چیرۆکی ناڕاست لەسەر کەسانی تر و ڕاستییەکان بخاتەڕوو کە بە ئاسانی پشتڕاست ناکرێتەوە 8- لە ڕاستیدا نازانین کێ لە سەرەکەی تری ئەکاونتی سۆشیال میدیایە 9- هەموو کەسێک بە یەکسانی دەستی پێناگات. 10- دەتوانرێت زانیاری هەڵە بۆ ژمارەیەکی زۆر لە خەڵک بڵاوبکاتەوە 11. دەتوانرێت وەک ئامرازێک بۆ ڕق و کینە (بڵاوکردنەوەی ڕەگەزپەرستی، چینایەتی و هتد) بەکاربهێنرێت. 12. منداڵەکان لەوانەیە بەرکەوتەی کەرەستەی نەگونجاو لەگەڵ تەمەندا بن. 13. دەبێتە هۆی ئالوودەبوون 14. دەکرێت بۆ بێبەشکردنی داواکارانی کار بەکاربهێنرێت بە پشتبەستن بە شتە کەسییەکان کە ئەوان یان کەسانی دیکە پۆستیان لەسەر کردووە جۆرەکانی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان چین؟ 1. تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان ئەم ماڵپەڕانە بە شێوەیەکی سەرەکی بۆ پەیوەندیکردن لەگەڵ هاوڕێ و خێزان بەکاردەهێنرێن. زیاتر سەرنجیان لەسەر گفتوگۆی کەسی دەبێت. جگە لە گفتوگۆی کەسی، ئەم پلاتفۆرمانە هاندەری ئاڵوگۆڕی زانیارین. ئەم پلاتفۆرمانە جۆرە جیاوازەکانی فۆرماتەکانی ناوەڕۆک لە دەقەوە تا وێنە و ڤیدیۆ و فۆرمەکانی تری داهێنەرانە لە ناوەڕۆکدا لەخۆدەگرن. وەک ناوەندێکی پەیوەندی گشتی دادەنرێت و نزیکەی بۆ هەموو شتێک گونجاوە. 2. ماڵپەڕی بنەمادار بە وێنە جۆرەکانی ناوەڕۆکی بنەمادار بە وێنە لەم دواییانەدا گرنگییەکی زیاتریان بەدەستهێناوە. ناوەڕۆکی وەک چارت و وێناکردن و وێنە زیاتر سەرنجی بەکارهێنەران ڕادەکێشن. ئەپەکانی سۆشیال میدیا وەک Pinterest , Instagram , و Snapchat بۆ گەورەکردنی هاوبەشکردنی وێنەکان دروستکراون . دەڵێن وێنەیەک بەهای هەزار وشەی هەیە، بەکارهێنانی ئەمەش کاریگەری ئەرێنی زۆری دەبێت. 3. پلاتفۆرمی هاوبەشکردنی ڤیدیۆ/ستریمینگ ناوەڕۆکی ڤیدیۆیی یەکێکە لە شێوازە سەرنجڕاکێش و سەرنجڕاکێشەکانی ناوەڕۆک. بازرگانان و بازرگانان ڕایانگەیاندووە کە سوودێکی گەورەیان لە بەکارهێنانی ڤیدیۆدا بینیوە. ئەم فۆرمەی ناوەڕۆک یارمەتی هەڵمژینی و تێگەیشتن دەدات، هەر بۆیەش زۆر حەزی لێیە لەلایەن بەکارهێنەرانەوە. یوتیوب یەکێکە لەو پلاتفۆرمە سەرەکیانەی کە چۆنیەتی کارلێکی مرۆڤەکانی لەگەڵ ناوەڕۆکی ڤیدیۆدا گۆڕیوە. بە زیاتر لە یەک ملیار بەکارهێنەری چالاک مانگانە، پلاتفۆرمەکە هەندێک جار وەک بزوێنەری گەڕان بۆ زۆربەی بەکارهێنەران کاردەکات. 4. مەکۆکانی گفتوگۆ مەکۆی گفتوگۆ زۆر پێویستە چونکە ڕێگە بە بەکارهێنەران دەدات پرسیار بکەن و وەڵام لە کەسانی جیاواز وەربگرن. ئەم پلاتفۆرمانە بۆ ئەوە دروستکراون کە گفتوگۆکان لەسەر بنەمای بەرژەوەندی هاوبەش یان لەبەر کنجکاوی وروژاندن. هەندێک لەو پلاتفۆرمانە بریتین لە Quora و Reddit . 5. بلۆگ و پلاتفۆرمی کۆمەڵایەتی بلۆگەکان ڕێگەیەکی زۆر باشە بۆ بازرگانان و بازرگانەکان بۆ دەستگەیشتن و پێشکەشکردنی زانیاری جێی متمانە بە ئامانجەکانیان. پلاتفۆرمەکانی وەک تامبڵ و میدیۆم ڕێگە بە بەکارهێنەران دەدەن کۆمەڵگەیەک دروست بکەن کە کەسانی خاوەن ئارەزووی هاوشێوە بتوانن شوێنیان بکەون و هەموو ئەو شتانەی کە دەیڵێن لەسەر هەندێک بابەت بخوێننەوە. یەکێک لە بەناوبانگترین پێگەی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان؟ فەیسبووک گەورەترین پلاتفۆرمی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانە لە جیهاندا. هێشتا فەیسبووک لە پێشەنگی لیستی پلاتفۆرمی سۆشیال میدیای زۆرترین بەکارهێنراو لە جیهاندایە، بەتایبەتی کە شەش پلاتفۆرمی سۆشیال میدیای تر هەن کە هەریەکەیان بانگەشەی ئەوە دەکەن مانگانە یەک ملیار بەکارهێنەری چالاک یان زیاتریان هەیە. سێ لەم حەوت پلاتفۆرمە خاوەندارێتی مێتا , خاوەنی فەیسبووک. لایەنە باش و خراپەکانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان چین؟ ئەرێنییەکان: 1- دەتوانرێت زانیاری خێرا بۆ ژمارەیەکی زۆر لە خەڵک بڵاوبکرێتەوە 2- بەستنەوەی ئەو کەسانەی کە لە ململانێدان لەگەڵ یەکتر و پێدانی دەرفەت بۆ وەرگرتنی پشتیوانی کۆمەڵایەتی (بۆ نموونە ئەوانەی خەمبارن یان هەندێک حاڵەتی تەندروستیان هەیە) 3- دەرفەتێک دەڕەخسێنێت بۆ پەرەپێدانی کۆمەڵگەی ئۆنلاین پاڵپشت 4- بەهێزکردنی جێبەجێکردنی یاسا بە ئامرازێکی بەهێز بۆ دەستگیرکردن و دادگاییکردنی تاوانباران 5-دەتوانێ پەروەردەی قوتابیان بەرز بکاتەوە و پەیوەندی فێربوون دروست بکات بە شێوازی ناوازە و داهێنەرانە 6- دەتوانرێت بۆ گەڕان و دۆزینەوەی هەلی کاری جۆراوجۆر بەکاربهێنرێت ( LinkedIn ) . 7- دەتوانرێت بۆ هۆشیارکردنەوەی خەڵک لەسەر بابەتەکانی دادپەروەری کۆمەڵایەتی بەکاربهێنرێت ٨-دەتوانێ پەروەردە لەسەر بابەتی تەندروستی زیاد بکات 9-دەتوانێ ئەو چەواشەکارییە کەم بکاتەوە کە پەیوەندی بە تەندروستی دەروونی و پرسەکانی ترەوە هەیە 10- دەتوانرێت کۆمەڵگە پیشەییەکان (وەک توێژەران و کۆمپانیاکان) بەیەکەوە ببەسترێتەوە 11- دەرفەتی ناوازە بۆ هاوکاری لەگەڵ ئەوانی تر دەخاتە ڕوو 12- پەیوەندی خێرا ڕێگەپێدراوە لە کاتی قەیرانەکاندا (وەک پەتای کۆڤید-19 ) 13- دەرفەتی ناوازە بۆ گەشەپێدانی پیشەیی دەڕەخسێنێت نەرێنییەکان: 1- دەتوانێت بەشداربێت لە گۆشەگیری کۆمەڵایەتی 2- دەتوانرێت وەک ئامرازێکی کاریگەر بۆ قسەکردن بە قسەی زل بەکاربهێنرێت 3- زۆرجار بۆ چەقاندنی کەسانی تر بەکاردەهێنرێن 4- ئەو کەسانەی کە لە ڕووی کۆمەڵایەتییەوە بەکاری دەهێنن، زیاتر خۆیان بەراورد دەکەن بە کەسانی تر. 5- بیرۆکەی هەڵەی “هاوڕێیەتی” پێشکەش دەکات. 6- لێکۆڵینەوەکان دەریدەخەن کە دەبێتە هۆی زیادکردنی هەستی خەمۆکی و دڵەڕاوکێ 7- ڕەنگە چیرۆکی ناڕاست لەسەر کەسانی تر و ڕاستییەکان بخاتەڕوو کە بە ئاسانی پشتڕاست ناکرێتەوە 8- لە ڕاستیدا نازانین کێ لە سەرەکەی تری ئەکاونتی سۆشیال میدیایە 9- هەموو کەسێک بە یەکسانی دەستی پێناگات. 10- دەیتوانی زانیاری هەڵە بۆ ژمارەیەکی زۆر لە خەڵک بڵاوبکاتەوە 11- دەتوانرێت وەک ئامرازێک بۆ ڕق و کینە (بڵاوکردنەوەی ڕەگەزپەرستی، چینایەتی و هتد) بەکاربهێنرێت. 12- منداڵان لەوانەیە بەرکەوتەی کەرەستەی نەگونجاو لەگەڵ تەمەندا بن. 13- دەبێتە هۆی ئالوودەبوون 14- دەکرێت بۆ بێبەشکردنی داواکارانی کار بەکاربهێنرێت بە پشتبەستن بە شتە کەسییەکان کە ئەوان یان کەسانی دیکە پۆستیان لەسەر کردوو

واتاکانی ئیمۆجی و جیاوازی نێوان ئیمۆجی و ئەنیمەیشن واتاکانی ئیمۆجی واتاکانی ئیمۆجی.. زۆرجار کنجکۆڵین لە مانای ئیمۆجی و واتاکانی و فۆرمەکانیان و دەپرسین ئەم ئیمۆجییە سەیر و سەمەرەیە مانای چییە. تێنەگەیشتن لە هەندێک لە فۆرمەکانی لەوانەیە کێشەی گەورە بەدوای خۆیدا بهێنێت ، لەم بابەتەدا پێویستە باس لە سەرچاوەی ئیمۆجی بکەین، سەرچاوەی وشەکە، داهێنان، و لەسەر لێکدانەوەی هەندێک فۆرم بوەستین و مانای هەریەک لە فۆرمەکان ڕوون بکەینەوە . هاتنی مۆبایلە زیرەکەکان و پەرەسەندنی سۆشیال میدیا وایکردووە ئیمۆجیەکان ئەوەندە دەستبکەوێت کە نزیکەی لە هەموو شوێنێکدا بەکاردەهێنرێن، لە نامەی کورتەوە تا هاشتاگی ئینستاگرام. بەڵام زۆرجار مانای هەموو ئەم ژمارانە جێگەی مشتومڕە. واتاکانی ئیمۆجی: ئیمۆجی چییە؟ ئیمۆجی بریتییە لە وێنەیەکی بچووک، یان ئیستاتیک یان ئەنیمەیشن ، کە نوێنەرایەتی دەربڕینێکی دەموچاو یان چەمکێک دەکات لە جیهانی تۆڕەکاندا، ئیمۆجی بە شێوەیەکی بەرفراوان لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و ئەپەکانی مۆبایلە زیرەکەکان و پلاتفۆرمەکانی تری نامە ناردن دەبینرێت. سەرچاوەی وشەی ئیمۆجی لە زمانی ژاپۆنییەوە هاتووە، کە پیتی ( e ) بە واتای وێنە و ( moji ) بە واتای کەسایەتی دێت، یەکەم ئیمۆجیش لەلایەن شیگێتکا کوریتا دروستکراوە ، کە بیرۆکەکەی لە پێشبینییەکانی کەشوهەوا وەرگرتووە کە هێما و کاراکتەرە ژاپۆنییەکان بەکارهێناوە . لەگەڵ زیادبوونی ژمارەکانیان، زیاتر و چەندین مانای هەیە، لە کاتێکدا ئیمۆجییە بنەڕەتییەکانی وەکو زەردەخەنە یان ڕووخساری خەمناک بە گشتی بە هەمان شێوە لەلایەن زۆربەی بینەرانەوە تێدەگەن. واتاکانی ئیمۆجی: ئەم ئیمۆجییە مانای چییە؟ ڕووخساری دڵخۆش . ئیمۆجی زەردەخەنە 😊😄😃 : سڵاو ڕووخساری زەردەخەنە بە چاوی زەردەخەنە و ڕوخساری زەردەخەنە شەرمن ☺️ , . ئەوان ئەو دوو لایەنە زۆرترین بەکارهێنان, ئەمە ئەوانن بە سادەیی ئەوان ئاماژەن لەسەر بەختەوەری یان ئەرێنی، وە دەتوانێت بەکاری بهێنە دوای بێڕێزی یان پارەی نەختی بۆ لابردن هەندێک تیژی . . ئیمۆجییەکی تری زەردەخەنە 😆😁 : ڕووخسار زەردەخەنەکار لەگەڵ دەم کردنەوە ، . و ڕووخسار ئەو زەردەخەنەیە بە دەمی کراوە و چاوی زەردەخەنە، و دوو ڕووخساری زەردەخەنە بە دەمی کراوە و چاوی داخراو هەموویان بە شێوەیەکی باو بۆ دەربڕینی ئاستی بەرزی دڵخۆشی بەکاردێن، و پەیامەکە بە یەکێک لەو ئیمۆجیانە بەزۆری زۆر ئەرێنییە، نزیکە هەرگیز لەگەڵ سووکایەتیکردن یان بەکارنەهێنرێت ڕەخنە. . ئیمۆجی زەردەخەنەی دەمی کراوە بە خاڵی ئارەقەکردنەوە 😅 : نیشان دراوە بەختەوەری حەزپێکردن دەموچاوەکان بە زەردەخەنەوە ئی تر, بەڵام لەوێ هەروەها شتێک ڕازیکردن, لەکوێ زۆرینە چی سەرانسەر پەیامەکان کە بەکارهاتوو ئەمە کۆد ئیمۆجی لە شێوەکان ئیمۆجی لەسەر خۆشبەختی ئەو چۆن ڕوودەدات ئه‌وه‌ ڕوویدا چی . . ئیمۆجی زەردەخەنە لەگەڵ فرمێسکی شادی 😂🤣 بەکاردێت بۆ ئەوەی نیشان بدات چڕی پێکەنین, پەیوەست لینک داخستن لەگەڵ " LOL ". ئەگەر کەسێک گاڵتەیەکی کۆمیدی نارد، دەتوانیت بەم ئیمۆجیە وەڵامی بدەیتەوە. . ئیمۆجی زەردەخەنە لەگەڵ چاویلکەی خۆر 😎 : بەکاردێت ده موجاو زەردەخەنەکار لەگەڵ چاویلکەکان وزەی خۆر بۆ ئەوەی نیشان بدات ساردی . . ئیمۆجی تامکەرەکە 😋 : ئاماژەکردن بۆ تامکردن ژەمە خواردن خواردن بەتام, وە دەتوانێت بەکاری بهێنە چاوەڕوانی یان لەماوەی یان دوای خواردن ژەمە خواردن بە تام و چێژ . ئیمۆجی پێش یاریکردن . ئیمۆجی ڕوخسار 😏 : ئاشکرای دەکات ناوی ده‌رباره‌ی ئه‌و, بەکارهێنانەکانی بۆ گەشتن گروپ لە هەستەکان، لەگەڵ چی لە کە متمانە لەلایەن خودەوە، بێزار, وە هەروەها هەستی نوکتەیی، ڕەزامەندی گشتی و هەروەها ڕەنگە ئاماژە بێت بۆ ئاماژەی سێکسی. . ئیمۆجی بە چاوتروکاندنێک 😉 : دەردەکەوێت کە نامەكە ڕەنگە تەواو بوو بینێرە بە مەبەست کۆمیک، ئەو دەبێت مەگەر بردراو هەر پەیام یاوەری بکەن لەسەر لۆدەر باپیرە . . ئیمۆجی زمانی چاوتروکاندن 😜 : بەکاردێت وەک ڕووخسارێک winker بۆ ئەوەی نیشان بدات نوکتە . . ئیمۆجی ئارام 😌 زیاتر بۆ نیشاندانی ڕازیبوون یان ئارامی بەکاردێت ، بەڵام دەتوانرێت بۆ نیشاندانی بڕێکی دیاریکراو لە بێتاوانیش بەکاربهێنرێت . . ئیمۆجی زەردەخەنەیی لەگەڵ هالۆ 😇 : ئاماژەدان بۆ بێتاوانی یان باش.جاك.سود, وە دەتوانێت بەکاری بهێنە بە جددی یان نوکتە . . ئیمۆجی شەیتان 😈👿 : ڕەنگە بەکاری بهێنە بۆ ئەوەی نیشان بدات شتەکان جیاواز بە لێهاتووییەوە، لەکوێ دەردەکەوێت slag یان زیانگەیاندن . . ئەو ئیمۆجییەی قبوڵ دەکات 😙😚😗😘 : هەموویان بەکاردەهێنرێن بۆ ئەوەی نیشان بدات ڕۆمانسیەت یان سۆز و خۆشەویستی . . ئیمۆجی زەردەخەنە بە چاوی شێوە دڵ 😍 : نمایش خۆشەویستی یان پەرستن یان سوپاسگوزاری, ڕەنگە بەکاری بهێنە بەرەو کەس یان شوێن یان شتێک . ڕووخساری نەرێنی . ئیمۆجی بێ دەربڕین 😑 : دەردەکەوێت ده موجاو کورتهێنان لە سۆز, وە ئەویش هەیبووە تەواو بەکاری بهێنە بۆ ئەوەی نیشان بدات کە کەس چی نەخێر گرنگی ئەیەم یان شەرمەزارکەر . . ئیمۆجی ناڕەحەت 😒 : نەخێر دەردەکەوێت ئەمە کۆد تووڕە بوو ڕاستەقینە یان دڵتەنگە ڕاستەقینە, بەڵام وایە نوێنەرایەتی سۆز نەرێنی . . ئیمۆجی سەرلێشێواو لەگەڵ خاڵی ئارەقکردنەوە 😓 : دەردەکەوێت فشار یان کارەکە سەخت, وە بەزۆری چی ئاماژەیە بۆ بۆ شوێن تایبەت . . ئیمۆجی دڵتەزێن 😔😞 : هەردوو... ئەوان دەجووڵێن هەستکردن بەداخەوە، پەشیمانی ☹️ ، پەشیمانی، نائومێدی، یان هەر هەستێکی نەرێنی هاوشێوەی. . ئیمۆجی گریان 😢😥 : دەردەکەوێت هەستەکان بەهێزتر ئازار لە جیاتی لە خەم ساڵ . . ئیمۆجی دڵەڕاوکێ 😧😯😟 : دەردەکەوێت شۆک وە ترسناک و بێزاری وە ترس . . ئیمۆجی ماندوو 😫 : تەواو بوو بەکاری بهێنە زۆرینە بۆ پێشکەشکردن ماندوو, سترێس، هەستکردن بە ماندوێتی. . ئیمۆجی خەوتوو 😪 : بە دەگمەن چی تەواو بەکاری بهێنە بۆ پێشکەشکردن ماندوو, بەڵام بەڵکو زیاتر ئەوە دەردەکەوێت کە نێرەر نەخۆش یان نەخێر لەسەر چی غەرامە . . ئیمۆجی خەوتووەکە 😴 : کەواتە بە زۆرەملێ کەس چی بۆ هەڵوەشاندنەوە پلانێک لەکوێ ڕەنگە بوونی هەیە ئیمۆجی لە کۆتایی نامەكە هەڵوەشاندنەوە . . ئیمۆجی تووڕە 😡😠 : ئەوە دەردەخات کە توڕەیی چەندە، وە ڕووخساری سووری ڕوخسار لە خۆی بەهێزترە. . ئیمۆجی ترساو 😱😓😩😨 : هەموویان دەرکەوتن ئاستەکان نایەکسان لە ترس . ئیمۆجیەکانی تر . مەیموونەکان 🙈🙊🙉🐵🐒 : بەکاردێت بۆ ئەوەی نیشان بدات شۆک شەرمەزارکردن، گشت مەیمون تایبەت ئەو وابەستەیە لەسەر ناوەڕۆک پەیام . . کۆمەڵێک پوو 💩 : هەمیشە بۆ نوکتە بەکاردێت ، بە تەواوی گوزارشت لە هەستی نێرەر دەکات بەرامبەر بە شتێک. . ئایکۆنی پەنجەی گەورە بۆ سەرەوە: نیشانەی قبوڵکردن یان ڕێککەوتن نیشان دەدات. . هێمای پەنجەی گەورە بۆ خوارەوە 👇 : دەرکەون ڕەتکردنەوە یان ڕق و کینە یان نا ڕێککەوتن . . هێمای سەرکەوتن ✌️ : زۆرتر چی بەکارهاتوو دەست سەرکەوتن بۆ پێشکەشکردن کۆد ئاشتی, ئەوە دەردەکەوێت بێ فێنکبوونەوە , ئیسراحەت، یان خۆڕازیبوون. . کەسێک دەستی بەرز دەکاتەوە بۆ ئاهەنگ 🙌 : بەکاردێت کەسەکە کە بەرزکەرەوەکان دەستەکانی لە ئاهەنگ, هەروەها کێ ڕەوانە کراوە میکانیزم بەگشتی بەسیم دەست پیاهەڵدان, بۆ ئەوەی نیشان بدات پشتگیری کردنەکە یان پێزانین یان ئاهەنگ گێڕان . . کەسێک کە دەستەکانی چەماون 🙏 : کەسێک لەگەڵ ده‌سته‌کان تاو دراوە لەسەر گەرچی لە ئەوە نەخێر واتە لەگەل ئەوە بەڕوونی ئایینی , بەزۆری بەکاردێت بۆ نیشاندانی نوێژ یان دوعا، لەوانەیە لەگەڵ داواکاری بۆ شتێک لەلایەن ئەم ئیمۆجی. . دڵی سوور ❤️ : دڵ سوورەکە ئەو دڵ خۆشەویستی سۆزداری کلاسیک، بەکارهێنانەکانی بۆ ئەوەی نیشان بدات خۆشەویستی ڕۆمانسیەت، یان هەر هەستەکان هاوشێوەی . . دڵی ڕەنگاوڕەنگ 💚💙💛 🤎 : ئەو ... ماناکە لە سۆز پەیوەست بەگشتی بە ڕەنگ دڵ, لەسەر رێگا نموونە, بەکارهێنانەکانی دڵ شین زۆرینە لەگەڵ جیاوازییەکە وەرزش کە لەبەر دەکات تیشێرت شین . . دڵ شکاو 💔 : دڵ شکاو ئەو دەربڕین کۆتایی لەسەر خەم, وە دەتوانێت هەروەها کە بەکارهاتوو لە فۆرمێکدا گاڵتەجاڕانە . واتاکانی ئیمۆجی: جیاوازی نێوان ئیمۆجی و ئەنیمەیشن زۆرجار ئەو دوو زاراوەیە تێکەڵ دەکەین. وە دەبێت جیاوازی نێوان ئیمۆجی و ئەنیمەیشن بزانین چونکە لە ڕاستیدا جیاوازییەکی بنەڕەتی لە نێوانیاندا هەیە. پێشتر دەمانگوت Emoticon بۆ دەربڕینی بوونی ڕووخساری ئیمۆجی لە مۆبایل و ئەوانی تردا. وەک چۆن ئەم وشەیە ئاوێتە بۆ دەربڕینی کورتکراوەی دوو وشەی هەست و ئایکۆن، واتە ئایکۆنی سۆزداری یان پەیوەست بە هەستەکانەوە. هەندێک دەڵێن ئیمۆجیش. لە ڕووی تەکنیکییەوە دەتوانین بڵێین ئیمۆجی بریتیە لە ڕووخسارێکی دەربڕین کە هێمای تێدایە یان تێکەڵەیەک لە هێما و پیتەکانە کە لەلایەن ئامێرەکەوە (مۆبایل یان کۆمپیوتەر...) لە شێوەی ڕووخساری زەردەخەنە یان بە شێوەیەکی تر لێکدەدرێتەوە. لە کاتێکدا ئیمۆجی لە بنەڕەتدا وێنەی قەبارە بچووکن کە ڕەهەندەکانیان لە ١٢ * ١٢ پێکسڵ زیاتر نابێت کاتێک لەلایەن ژاپۆنییەکانەوە داهێنراون، و دواتر پەرەیان پێدراوە بۆ ئەوەی لەگەڵ هەموو ژینگەکانی کارکردندا بگونجێت.

دوو جۆری سەرەکی پرۆسیس هەیە 32bit و 64bit (CPU) کورتکراوەی (Central Processing Unit)ە واتە یەکەی چارەسەری ناوەندی. پڕۆسێسەری (32Bit - Processor) هەر لە زووەوە پرۆسیسەری (32bit) بە کارهاتووە بۆ کۆمپیۆتەر هەریەکە لە کۆمپانیاکانی (Intel Pentium و AMD) وەک و پرۆسیسەری سەرەکیان بە کار هێناوە لەسەر ویندۆز (Windows 95,98,XP) ئه و کۆمپیۆتەرانەی (32) bit بوون ناتوانرێت (64) bit لەسەری دابەزێت. پڕۆسێسەری (64Bit - Processor) ئەم جۆرە پرۆسیسەرە بۆ سالی (1961) دەگەرێتەوە لەلایەن کۆمپانیای (IBM) (International Business Machines) دروستکراوە لەسەر سوپەر کۆمپیۆتەری(7030)ی کاریان پێکردووە، بەڵام ئەمە کۆمپیوتەری ماڵان نیە، بۆ کۆمپیۆتەری ماڵان لەسالی(2000)جێگیر کرا بۆ ویندۆز (XP) بۆ سەرەوە تا ئێستاش، بەرنامەکانی تریش ئەتوانن دابەزێنیتە سەر کۆمپیۆتەری(64)bit کە بۆ (32) bit درووست کراوە بڕێکی کەمی نەبێت، ئه و کۆمپیۆتەرەی (64) بتە ئەتوانیت (32) بتیش لەسەر دابەزێنیت بە پێچەوانەی (32) bit، لە 64 bit پرۆسیس هەموو توانای خۆی بەکار ناخات وەک لە (32) bit بەمەش بارگرانی کەم هەیە لە سەر پرۆسیسی (64)بیت لە چاو(32)بیت بۆ ڕاپەڕاندنی کارەکان. لە کۆمپیوتەری (32)bit ناتوانرێت سیستەمی کارپێکردنی (64)بتی دابەزێنرێت بەڵام (64)دەتوانرێت سیستەمی کارپێکردنی (32)bit بەکاربهێنرێت. جیاوازی سەرەکی نێوان (64Bit و 32Bit) جیاوازی نێوانیان ژمارەی پرۆسیسەکانن کە ئەژماردەکرێن لە چرکەیەک دا بۆ جێبەجێکردنی کارێک، لە (64) مولتی کۆر کاردەکات واتە (Parallel) کاردەکات چون و هاتن لەیەک کاتدا بەمەش ئەتوانرێت خێرای بە دەست بهێنرێت بۆ کارکردنی کۆمپیۆتەر لە چرکەیەک دا یان کارپێکردنی چەند پرۆگرامێک لەیەک کاتدا، کۆمپیوتەری (64)bit خێرا ترە لە کۆمپیۆتەری (32) bit لەڕووی میمۆریەوە (RAM)بری میمۆریت چەندە هەمووی بەکار دەخات بەمەش کەمترین کات تووشی خاوی کۆمپیۆتەر دەبێت، بەڵام لە (32)bit برێکی کەم(RAM)مێمۆری بەکار دەبات ئەگەر (4GB)بێت ئەوا (2GB)بەکاردێنێت کەچی لە(64Bit) هەر(4GB) کاری پێدەکرێت لەیەک کاتدا، هەر بۆیەش ئەوانەی زیاتر یاری گرافیکی دەکەن دەرک بەوکارەدەکەن کە پرۆسیسەری (64)bit باشترە خێراییەکی زیاتر دەست دەکەوێت لە چاو(32)bit، هەندێ یاری بەهێزیش هەن لە سەرەتاوە پێت دەلێت تۆ(32) bit بە کاردێنیت ناتوانی ئەم یاریە دابەزێنیت، زۆری بەکارهێنەری کۆمپیوتەر ڕوویان کردوەتە (64) bit برێکی کەم ماوە لە(32) bit چونکە کۆمپیوتەرەکانی ئێستا پشگیری هەردوو جۆری (64 و32)bit دەکەن.

Deepfake .. چییە و چۆن کاردەکات؟ Deep Fake.. تەکنەلۆژیای زیرەکی دەستکرد بە چەندین شێوە دێتە لای ئێمە، ڕەنگە هەندێکیان زیاتر لە هەندێکی تر سەرنجمان ڕابکێشن و ببنە هۆی پشێوی لە سەرانسەری جیهاندا، وەک دیپفێک، یەکێکە لەو تەکنەلۆژیایانەی کە ئەمڕۆ دەیناسین. پێناسەی deepfake Deepfake تەکنەلۆژیایەکی زیرەکی دەستکردە کە بەکاردێت بۆ بەرهەمهێنانی ڤیدیۆیەک یان دەستکاریکردنی ناوەڕۆکەکەی بە تەواوی بۆ ئەوەی شتێک پیشان بدات کە لە بنەڕەتدا نەبووە. ناوی ئەم تەکنەلۆژیایە دەگەڕێتەوە بۆ ئەکاونتێک لە تۆڕی کۆمەڵایەتی Reddit، و ئەکاونتەکە ناوی deepfakes , و بەکارهێنانی تەکنیکەکانی زیرەکی دەستکرد بۆ فێربوونی قووڵ بە مەبەستی دەستکاریکردنی ڕووخساری ئەستێرە و کەسایەتییە ناودارەکان و جێگیرکردنی دەموچاویان لەناو ڤیدیۆکان کە هیچ پەیوەندییەکیان بەوانەوە نییە، و هەربۆیە، ناوەکە هات بۆ تێکەڵکردنی فێربوونی قووڵ و تەکنیکەکانی ساختەکردن. شایەنی باسە ئەم تەکنەلۆجیایە بە یەکێک لە شێوازە ئاسان و سادەکان دادەنرێت بۆ دەستکاریکردنی ڤیدیۆکان یان بەتەواوی دامەزراندنیان، ئەمەش وادەکات مەترسیدار بن و دەرگا بەڕووی ناوزڕاندنی کەسانی تر یان بەرەوپێشبردنی ئەجێندایەکی دیاریکراو دەکاتەوە. دیپفاک چییە؟ Deepfake یان deepfake تەکنەلۆژیایەکە لەسەر دروستکردنی ڤیدیۆی ساختە لە ڕێگەی پرۆگرامی کۆمپیوتەرەوە بە بەکارهێنانی زیرەکی دەستکرد، بەو پێیەی ئەم تەکنەلۆژیایە لەسەر بنەمای هەوڵدان بۆ تێکەڵکردنی ژمارەیەک وێنە و ڤیدیۆ کلیپی کەسێک بە مەبەستی بەرهەمهێنانی ڤیدیۆ کلیپێکی نوێ بە بەکارهێنانی تەکنەلۆژیای فێربوونی ئامێر کە... لەوانەیە لە یەکەم نیگادا زۆر ڕاستەقینە دەربکەوێت بەڵام لە ڕاستیدا ساختەیە، چونکە ئەم ڤیدیۆیانە شتگەلێک پیشان دەدەن کە ڕاستەقینە نین و هەرگیز ڕوویان نەداوە بە شێوەیەکی قەناعەت پێکەر کە گومانی تێدا نییە ڕەخنە لە بەرنامەکانی deepfake توانای ئەم بەرنامانە بۆ دروستکردنی ڤیدیۆی ورد و درشت و قەناعەت پێکەر، وایکرد کە چەکێکی کاریگەر بن بۆ بێناوبانگکردن و پەرەپێدانی بیرۆکە و ڕەوتی سیاسی یان کۆمەڵایەتی تایبەت بە بەکارهێنانی کاریگەری بەهێزی کەسایەتییە ناودارەکان و دروستکردنی ڤیدیۆی ساختە بۆیان، جۆردن پیل و جۆنا پێرێتی ڤیدیۆیەکیان بڵاوکردەوە کە نیشانی دەدات باراک ئۆباما سەرۆکی پێشووی ئەمریکا باس لە مەترسییەکانی دیپفۆک دەکات، لە مانگی یەکی ساڵی ٢٠١٩ کەناڵی فۆکس تیڤی ڤیدیۆیەکی بڵاوکردەوە کە بە دیپفایکەکان "بە نیەتێکی باشەوە" سەرۆک ترامپ لە میانی وتارەکەیدا لە ئۆفیسی ئۆڤاڵ دروستکرابوو. کە ڕەنگە ببێتە هۆی سەرلێشێواوی و مشتومڕ و لەوانەیە ببێتە هۆی تێکچوونی ئەمنی لە ئەگەری خراپ بەکارهێنان و بڵاوکردنەوەی زانیاری ناڕاست کە لە گرتەیەکی ڤیدیۆیی بێ گوماندا بەڵگەی لەسەر کراوە. کارە تەلەفزیۆنییەکان باسیان لە جددیەتی فیلمی دیپ فەیک کرد لیستی ڕەش لە یەکێک لە ئەڵقەکانیدا تێڕوانینێکی گشتی لە مەترسی ساختەکردنی قووڵ پێشکەش کرد ، وەک لە ئەڵقەی ناوی د. لویس پاول ژمارە ١٣٠ ، کە تاوانبارێک زانایەکی زیرەکی دەستکرد بە وردی ساختەکردنی ڤیدیۆیەک کە نیشان دەدات هەڕەشەی کردەوەیەکی تیرۆریستی لە دژی ئەمریکا دەکات. سوودەکانی بەکارهێنانی تەکنەلۆژیای deepfake بەکارهێنانی تەکنەلۆجیای ساختەکاری قووڵیش مەترسی هەیە، هەروەها سوودی هەیە، لە بواری سینەما و پیشەسازی فیلمدا ئەم تەکنەلۆجیایە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە دروستکردن و وێنەگرتنی دیمەنی سەختتر بە ئاسانی و بە تێچووی کەمتر و بە شارەزایی زیاتر. هەروەها بەکارهێنانی ئەم تەکنەلۆجیایە کاتی پێویست بۆ وێنەگرتن کەمدەکاتەوە و ئەمەش دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی تێچووی بەرهەمهێنان و زیادبوونی قازانج، سەبارەت بە میدیاش بەکارهێنانی ئەم تەکنەلۆژیایە وادەکات میدیای هەواڵ بتوانێت پەخشکەرەکە وەک ئەو کەسە پیشانبدات کە هەواڵنامەکە پێشکەش دەکات لە کاتێکدا کە لە ڕاستیدا لە مۆڵەتی نەخۆشیدایە، بۆ نموونە یان بە شێوەیەکی تر، توانای ئەوەی هەیە لەبری ئەوەی لە کۆتا خولەکدا بەدوای جێگرەوەیەکدا بگەڕێت، کارەکانی خۆی ئەنجام بدات، وەک چۆن زۆرێک لە شارەزایان پێیان وایە ئەم تەکنەلۆژیایە داهاتووی ناوەڕۆکە و ئەوە دەتوانرێت بە شێوەیەکی بەرفراوان و ئەرێنی بەکاربهێنرێت دوور لە پیشەسازی هەواڵی ساختە. ئەم تەکنەلۆژیایە لە پیشەسازی بازاڕکردن و ڕیکلامیشدا ئامادە دەبێت، ئەمەش دەبێتە هۆی پاشەکەوتکردنی خەرجییەکی زۆری بەرهەمهێنان تەکنەلۆژیای Deepfake دەتوانێت داهاتوو بێت ئەگەر بە شێوەیەکی بەرپرسیارانە و سوودبەخش بەکاربهێنرێت چۆن deepfake کاردەکات ڤیدیۆی Deepfake بە بەکارهێنانی دوو سیستەمی AI دروست دەکرێت؛ ئەوان مۆلیدە و جیاکارین، کاتێک سیستەمی مۆلیدە ڤیدیۆیەکی نوێ دروست دەکات، دەنێردرێت بۆ سیستەمی جیاکاری بۆ ئەوەی بزانرێت ئەم ڤیدیۆیە ڕاستەقینە یان ساختە، ئەگەر پشتڕاستکرایەوە کە ڕاستەقینەیە، ئەوا مۆلیدەکە فێری دروستکردنی زیاتر دەبێت ڤیدیۆی باوەڕپێکراو، و هتد. ئەم دوو سیستەمە پێکەوە ئەو سیستەمە پێکدەهێنن کە دەتوانرێت پێی بڵێین تۆڕی نەیارانی درووستکەر، یان GNN .ئەم تەکنەلۆژیایە پێویستی بە دابینکردنی کۆگایەکی ڤیدیۆ هەیە بۆ ئەوەی فێری چۆنیەتی دەستکاریکردنی ببیت و ئەو لۆژیکییە لە ساختە دەستنیشان بکەیت.لە سەرەتاوە ، کۆتایی مۆلیدەی تەکنەلۆژیا لاواز دەبێت و پێویستی بە ڕاهێنانی بەردەوام هەیە.کاتێک گەیشتە پلەیەکی قبوڵکراو لە کوالیتی، دەست پێدەکات بە ناردنی ڤیدیۆکانی بۆ جیاکاری، و تا مۆلیدە زیرەکتر بێت، جیاکاری زیرەکتر دەبێت، و لەمەشدا ڕێگایەک لە کۆتاییدا دەگەینە ڤیدیۆیەک کە بە تەواوی دەستکاری کراوە و بۆ چاوی مرۆڤ باوەڕپێکراو بێت. ئایا ئەم تەکنەلۆژیایە زۆر مەترسیدارە؟ لە سەرەتای سەرهەڵدانی تەکنەلۆجیای دیپ فەیک، بۆ مەبەستی کات بەسەربردن بەکارهاتووە، جا چ بۆ کات بەسەربردن بێت یان گاڵتەکردن بە ئەستێرەکان یان شتێکی لەو جۆرە، و لەو کاتەدا زۆر ئاسان بوو ڤیدیۆی ڕاستەقینە لە ساختە جیابکرێتەوە، چونکە... سروشتی ڤیدیۆکە بە سادەیی نەیتوانی ڕاست بێت. بەڵام زیادبوونی ناوبانگی ئەم تەکنەلۆژیایە بووە هۆی ئەوەی کە دەستی بە ژمارەیەکی زیاتری خەڵک بگات، ئەمەش بەداخەوە وایکرد کە ببێتە بابەتێک بۆ ئەوەی پرسیار بکرێت کە ئایا بەڕاستی پێویستمان پێیەتی یان دەبێت کۆتایی پێبهێنرێت. لە ماوەی یەک ساڵی ڕابردوودا لە هیندستان حاڵەتی ڕیسواکردن و تۆمەتبارکردنی ژنان لە بواری ڕۆژنامەگەریدا بە دیمەنی بێ ئەخلاقی کە بۆ بێزارکردنیان و پێشخستنی ئەجێندایەکی گەندەڵیان لە دژی ئەوان هەڵبەستراون. ئەم جۆرە حاڵەتانە ڕۆژ لە دوای ڕۆژ بەهۆی ئاسانکاری بەکارهێنانی Deepfake زیاد دەبن و هەوڵی زۆریش هەبووە بۆ بڵاوکردنەوەی هەواڵی ناڕاستی "باوەڕپێکراو" بە ڤیدیۆ، هەروەها ڕێژەی سووکایەتی و هەراسانکردن لە ڕێگەی ئینتەرنێتەوە بە شێوەیەکی بەرچاو زیادی کردووە. لە ڕاستیدا زیانەکانی دیپ فەیک ئەوەندە بەربڵاو بوون کە ویلایەتی ڤێرجینیای ئەمریکا بڕیاریدا یاسا دەربکات بۆ ئەوەی ناوەڕۆکی پۆرنۆگرافی هەڵبەستراو نایاسایی بکات و ڕێگە نەدرێت سەیر بکرێت و بڵاوبکرێتەوە. نیگەرانی ئێستا ئەوەیە کە دەگەینە قۆناغێکی گەشەسەندن کە هەرگیز ناتوانین درک بەوە بکەین کە ڤیدیۆیەکی ساختە دەبینین کە بەم تەکنەلۆژیایە دروستکراوە. سوودەکانی deepfake سەرەڕای ئەو نیگەرانییە زۆرانەی کە لە بڕگەی سەرەوەدا باسمان کرد، هێشتا کەسانێک هەن کە باس لە گرنگی دیپفاک و ڕۆڵی ئەرێنی و پێویستی ئەم تەکنەلۆژیایە دەکەن. بە بۆچوونی ئەم بیروباوەڕانە، ئێمە ڕاهاتووین باوەڕ بە هەموو ئەو شتانە بکەین کە لە هەواڵەکاندا دەیبینین، جا چ لە ئینتەرنێت بێت یان لە ڕێگەی کەناڵە تەلەفزیۆنییەکانەوە، ئێستاش کە ئەم تەکنەلۆژیایە بەربڵاو بووە و بۆ زۆر کەس ناسراوە، هەموومان دەست دەکەین بە پرسیارکردن لەوەی کە دەیبینین پێش ئەوەی باوەڕت پێی هەبێت، کە شتێکی باشە بۆ ڕێگریکردن لە تاوانباران و سپۆیلەرەکان کە ئەجێندایەک و بیرۆکەی هەڵە لەنێو خەڵکدا بڵاوبکەنەوە. هەروەک چۆن پێشتر زۆر کەس باوەڕیان بەو شتانە دەکرد کە لە وێنەی جۆراوجۆری ڕۆژنامەوانی یان فۆتۆگرافیدا دەیبینن، دواتر لەناکاو ئەم متمانەیە بریندار بوو و زۆر ناسک بووەوە دوای بڵاوبوونەوەی فۆتۆشۆپ , و ئێستا سەیر نییە کە هەمان سیناریۆ لەگەڵ ڤیدیۆ دووبارە دەبێتەوە. بۆیە باشترە هەموومان هۆشیاریمان زیاتر بکەین لەوەی کە لە دەوروبەرمان دەگوزەرێت، بە تایبەتی دەزگاکانی هەواڵ و میدیا جۆراوجۆرەکان، و بەدوای لۆژیکێکی باوەڕپێکراودا بگەڕێین لە پشت هەر ڤیدیۆیەکەوە کە دەیبینین، چونکە بە دڵنیاییەوە ئەمە شتێکی خراپ نییە لە هەموو، و ڕەنگە ئەوەی کە deepfake و ilk تەکنەلۆژیاکانی خۆڵەمێشی دەکات کە بە تەواوی خراپ نین .. یان بە تەواوی ئەرێنی.

temp : ئه‌و فایلانه‌ی زیادن له‌ كۆمپیوته‌ره‌كه‌ت ده‌توانی دلێتیان بكه‌ی %temp% : ئه‌و فایلانه‌ی زیادن له‌ كۆمپیوته‌ره‌كه‌ت ده‌توانی دلێتیان بكه‌ی recent : ئه‌و فایلانه‌ی زیادن له‌ كۆمپیوته‌ره‌كه‌ت ده‌توانی دلێتیان بكه‌ی Prefetch : ئه‌و فایلانه‌ی زیادن له‌ كۆمپیوته‌ره‌كه‌ت ده‌توانی دلێتیان بكه‌ی accwiz : زیادكردنی هه‌ندی مواسه‌فاتی دیسكتۆپ hdwwiz.cpl : زیادكردنی پارچه‌ی ڕه‌قی كۆمپیوته‌ر appwiz.cpl : بۆ هینانی ویندۆی فرێدانی به‌رنامه‌ كان wuaucpl.cpl : بۆ ویندۆ نوێكردنه‌وه‌ fsquirt : ناردنی فایل به‌ هۆی بلوتوس calc : بۆ هێنانی حاسیبه‌ certmgr.msc : ئه‌ندامه‌كانی ویندۆز charmap : بۆ هێنانی ڕه‌مزی كۆده‌كانی كۆمپیوته‌ر chkdsk : بۆ پشكنینی به‌شه‌كانی كۆمپیوته‌ر clipbrd : ئه‌و نوسراوانه‌ی كۆپی ده‌كه‌ی له‌م ویندۆیه‌ نیشان ده‌دات dcomcnfg : بنچینه‌ی خزمه‌تگوزاری compmgmt.msc ; به‌ڕێوه‌به‌ری كۆمپیوته‌ر control : كردنه‌وه‌ی كۆنتڕۆڵ په‌ناڵ timedate.cpl : كردنه‌وه‌ی ویندۆی كات write : بۆ كردنه‌وه‌ی وۆردپاد tourstart : چون بۆ ناو ویندۆ winver ; بۆ زانینی ڤیرژینی ویندۆزه‌كه‌ت wupdmgr : بۆ نوێكردنه‌وه‌ی ویندۆزه‌كه‌ت به‌ ئه‌نته‌رنێت syskey : دانانی ژماره‌ی نهێنی بۆ ویندۆزه‌كه‌ت زۆر گرینه‌گه‌ wiaacmgr : تایبه‌ته‌ به‌ كردنه‌وه‌ی سكانه‌ر بۆ داخیل كردنی وێنه هتد...‌. msmsgs : بۆ كردنه‌وه‌ی ویندۆز مه‌سێنجه‌ر wmplayer : بۆ خوێندنه‌وه‌ی ده‌نگ و ڕه‌نگ. magnify : بۆ گه‌وره‌ كردنی به‌ شێك له‌ ویندۆ explorer : بۆ كردنه‌وه‌ و دۆزینه‌وه‌ی فایله‌كان و ڕێكخستنی فایله‌كان. wabmig ; گۆڕینی ناونیشانی فایله‌كان له‌ هه‌ر شوێنی بی. wab : داخیل كردنی ناونیشانی فایله‌كان ئه‌وه‌ی ده‌توێت. utilman : بۆ یارمه‌تیدانی كۆمپیوته‌ر و هێنانی كیبۆرد سكرین و گه‌وره‌كردنی به‌شێك nusrmgr.cpl : دانانی یۆزه‌ر بۆ ویندۆزه‌كه‌ت . telnet : بۆ ئاڵو گۆڕكردنی فایل له‌ دۆز taskmgr : كردنه‌وه‌ی تاسك مانیجه‌ر sysdm.cpl : زانیاری له‌سه‌ر ویندۆز msinfo32 : هه‌موو زانیاریه‌كت پێ ده‌دات له‌سه‌ر كۆمپیوته‌ر هارد وێر و سۆفت وێر. msconfig : له‌م ویندۆیه‌ ده‌توانی به‌شێك له‌ ویندۆ ده‌ستكاری بكه‌ی cliconfg : بۆ كردنه‌وه‌ی ویندۆی كیوال shutdown : بۆ بۆكوژاندنه‌وه‌ی ویندۆز services.msc ; خزمه‌ت گوزاری ویندۆز ntmsoprq.msc : زیادكردنی سیدی روم دیڤیدی روم mstsc : پێكه‌وه‌ به‌ستانی دوو كۆمپیوته‌ر له‌ هه‌ر شوێنی بێ regedit : كردنه‌وه‌ی رێجستری كۆمپیوته‌ر eudcedit : كردنه‌وه‌ی ڕه‌مزه‌كانی به‌رنامه‌یه‌كه‌ له‌ وێندۆز هه‌یه‌ زۆر گرینگه ‌powercfg.cpl كردنه‌وه‌ی وه‌زه‌ی ویندۆز dialer : په‌یوه‌ندی له‌ ته‌له‌فزیۆنه‌وه‌ بۆ كۆمپیوته‌ر perfmon : بۆ زانینی حاڵی كۆمپیوته‌ره‌كه‌ت osk : كردنه‌وه‌ی كیبۆرد سكرین packager : كردنه‌وه‌ی ژماره‌ی پاكه‌ته‌كان conf ; به‌ستنه‌وه‌ی دوو كۆمپیوته‌ر به‌ ئه‌نته‌رنێت main.cpl : تایبه‌ته‌ به‌لاپتۆپ بۆ ئیشپێ كردنی بێ ماوس moviemk : كردنه‌وه‌ی موڤ مه‌یكه‌ر winchat : كردنه‌وه‌ی ویندۆی قسه‌كردن verifier : بۆ ئاشكراكردنی پێناسنامه‌‌كان migwiz : بۆ پێكه‌وه‌ به‌ستانی دوو كۆمپیوته‌ر به‌هۆی كارتی مۆدۆم sigverif : چاره‌سه‌ری فایله‌كان به‌ سۆفت وێر hypertrm : ناردنی فایل له‌ كۆمپیوته‌رێكه‌وه‌ بۆ كۆمپیوته‌رێكه‌وه‌ له‌ هه‌ر شوێنێ بی iexpress : ئاشكراكردنی فایل ciadv.msc : ناوه‌ڕۆكی فایله‌ كان زۆر به‌ ئاسانی

سەرت خۆش برا و بە هیوای سود بینین

ئەگەر کارکردنی کۆمپیوتەرەکەت زۆر خاو بووەوە یان لەناکاو و چاوەڕواننەکراو کارەکانی وەستا، ئەگەری زۆرە کاتی چارەسەرکردنی کێشەکان هاتبێت، دواتر دەبێت ئاگاداری هەندێک ڕێکاری چاککردنەوە و پاراستنی کۆمپیوتەر بیت. پێناسەی چاککردنەوەی کۆمپیوتەر و پارچەکانی ئەو پرۆسەیە کە سەلامەتی ئەدای بەشە جیاوازەکانی کۆمپیوتەر لە ئەرکە جیاوازەکاندا مسۆگەر دەکات و لە چوار بەشی سەرەکی پێکدێت: Hardware Maintenance : ئەمەش بریتییە لە پشکنین و پاککردنەوەی پێکهاتەکانی ناوەوەی کۆمپیوتەر (وەک کیبۆرد، ئامێری دەنگ، کەیسی کۆمپیوتەر و هتد). چاککردنەوەی نەرمەکاڵا (Software Maintenance): ئەمەش نوێکردنەوەی سیستەمی کارپێکردن و بەرنامە و بەرنامەکان و گۆڕینی فۆرماتەکانی داتا و ڕێکارەکانی تر دەگرێتەوە کە باشترین کارایی پێشکەش دەکات. هەروەها چاککردنەوەی نەرمەکاڵاکان بریتییە لە چاککردنی هەڵەکان و گونجاندنی نەرمەکاڵاکانی ئێستا لەگەڵ هەموو جۆرە ئامێرێک. پاراستنی سیستەمی زانیاری (Information System Maintenance): بریتییە لە نوێکردنەوەی بەردەوامی داتابەیسەکان، وەک زیادکردنی هەندێک فایلە گرنگ و ڕزگاربوون لە کۆن و بەسەرچووەکان. Disk and File Maintenance : ئەم جۆرە چاککردنەوە بریتییە لە ڕێکخستنەوەی وەرزیی فایلەکانی دیسک بۆ ئەوەی لەگەڵ ئەو نوێکاریانەدا بگونجێت کە بەردەوام ڕوودەدەن. ئەو کێشانەی کە پێویستیان بە ڕێکارەکانی چاککردنەوەی کۆمپیوتەر هەیە کێشەکانی هارد دیسک: خاوبوونەوەی کارایی کۆمپیوتەر و بەستنی زۆر و شاشەی شین: ئەم کێشانە باون و ئەگەری زۆریان هەیە کە ڕەنگە هۆکارەکەی چی بێت، بەڵام ئامۆژگاری دەکرێت کاتێک تووشی یەکێکیان بوویت دەستبەجێ پاشەکەوتی فایلە گرنگەکانت بکەیت. هەروەها، ئەگەر ئەم جۆرە کێشەیە بەردەوام بێت لە ڕوودانی دوای دامەزراندنە نوێیەکان یان لە کاتی Windows Safe Mode , بە ئەگەرێکی زۆرەوە هۆکارەکەی لەکارکەوتنی پێکهاتەی Caddy یان ئاگادارکردنەوەی پێشوەختە لە شکستی هارد دیسک. داتا خراپەکان (Corrupted Data) : ئێمە دەرئەنجام دەدەین کە شکستی داتا ڕوودەدات کاتێک ناتوانیت هەندێک لە فایلەکانی ئێستا بکەیتەوە، یان کاتێک ئەم فایلانە بە هەڵە بکەیتەوە و زانیاری هەڵەیان تێدایە، یان لەناکاو نەماون، و سەرەڕای فرەیی هۆکارەکانی ئەم کێشانە، دەتوانێت نیشاندەرێکی ڕوون بێت بۆ دەستپێکردنی شکستی هارد دیسک. Bad Sector Accumulation: کەڵەکەبوونی ئەو ناوچانەیە کە یەکپارچەیی داتاکانی سەر هارد دیسکەکە ناپارێزن. سیستەمی کارپێکردن بە شێوەیەکی ئاسایی بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی بلۆکیان دەکات، بۆیە ڕەنگە بە وردی ناسینەوەیان قورس بێت، بەڵام ئەگەر دەستنیشانکران، ئەوا نیشانەیەکی دڵنیایە بۆ کێشەیەک لە هارد دیسکەکەدا. بیستنی دەنگی نامۆ: بیستنی دەنگێکی دووبارەبووەوە کە لە سەری درایوەکەوە دەردەچێت، ڕەنگە پێشبینی هەوڵەکانی بکات بۆ نووسینی داتا و ڕاستکردنەوەی هەڵەکان، ئەم دەنگە بە کلیکی مردن ناسراوە، و پێویستی بە چاککردنەوە هەیە بە زووترین کات. کاتێک گوێت لە دەنگی سەیر و سەمەرەی بەردەوام دەبێت کە لە درایوەکەوە دەردەچێت، لەوانەیە زۆر درەنگ بێت. داتاکانی SMART : SMART . ئامرازێکە کە ئامانجی پێشبینیکردنی لەکارکەوتنی هارد دیسک لەڕێگەی خۆچاودێریکردنی ئەو زانیاریانەی کە لەلایەن سیستەمی کارپێکردنەوە تۆمارکراون. بەداخەوە ناتوانرێت پشت بەم ئامرازە ببەسترێت بۆ پێشبینیکردنی شکستی هارد دیسک چونکە زۆربەی شکستەکان پێش وەرگرتنی ئاگادارکردنەوە لە SMART ڕوودەدەن . کێشەکانی نەرمەکاڵا: خاوبوونەوەی کۆمپیوتەر: دەکرێت بەهۆی کێشەی هارد دیسکەوە بێت بەڵام کێشەی سیستەمیش بێت، بەهۆی دروستبوونی بەرنامەی زیانبەخش یان بوونی زۆری فایلە کاتیەکان و بابەتی دەستپێکردن. کۆمپیوتەرەکە بەردەوام دووبارە دەستپێدەکاتەوە: ئەمەش ڕەنگە ئاماژە بێت بۆ پێویستی نوێکردنەوەی سیستەمەکە یان بوونی ڤایرۆس و بەرنامەی زیانبەخشی تر. لێکدانەوەی هەڵەی فەرمانە دەوروبەرییەکان . بێتوانایی لە بەڕێوەبردنی بەستەرەکان و خراپی کارایی بزوێنەری گەڕان. ڕێکلامەکان بە بەردەوامی و بێزارکەر دەردەکەون. بەگشتی کێشەی نەرمەکاڵا کەمتر جددی و ئاسانترە بۆ چارەسەرکردن لە چاو کێشەکانی هارد دیسک. پلانی چاککردنەوەی کۆمپیوتەر لیستی ئەو ڕێکار و ئەرکانەیە کە پێویستن و پێویستن بۆ پاراستنی کارایی گونجاوی کۆمپیوتەر. ئەم لیستە ئەم ئەرکانەی خوارەوە لەخۆدەگرێت: پشکنینی ئەو فایلانەی کە لە کۆمپیوتەردا هەڵگیراون. هەڵسەنگاندنی شوێنی بەکارهێنراو و بەردەست لە هارد دیسک. مۆڵەتەکان بۆ فۆڵدەری کۆمپیوتەر بپشکنە. چاودێری و ڕێکخستنی پلەی گەرمی کۆمپیوتەر. پشکنینی تایبەتمەندییە ئەمنییەکان، و دامەزراندنی نوێترین گۆڕانکارییەکانی سیستەمی ئاسایش، گرنگیدان بە ئاگادارکردنەوەکانی هەوڵی هاککردن و ئاگادارکردنەوەی ئاسایش. چاودێری پاککردنەوەی کۆمپیوتەر و دانانی نوێکارییەکانی پاراستنی ڤایرۆس لەسەر هەموو کۆمپیوتەرەکان. ئەنجامدانی پاشەکەوتی گشتگیر و بەردەوام بۆ پاراستنی فایل و داتا گرنگەکان لە لەدەستدان، و دڵنیابوون لەوەی کە دەتوانرێت لە ئەگەری هەر شکستێکی سیستەمدا وەربگیرێنەوە. ئەندازیارێکی شارەزا لە چاککردنەوە باشترین کەسە بۆ ئەنجامدانی ئەم ئەرکە - واتە ئەرکی پشکنینی لیستی چاککردنەوە و چاککردنەوەی هەڵە و کێشەکان بەو پێیەی بەردەوام لە پەیوەندیدایە لەگەڵ بەڕێوەبەری چاککردنەوە و ستافی ئۆپەراسیۆنەکان و ستافی ئۆپەراسیۆنەکان بۆ دڵنیابوون لە کارایی و... کاریگەری پلانی چاککردنەوەی کۆمپیوتەر لە چارەسەرکردنی کێشەکان و خۆپاراستن لە ڕوودان. گرنگی ئەم کارانەی چاککردنەوە لە پاراستنی ئامێرەکەتدایە لە ڤایرۆس و بەرنامە زیانبەخشەکان، هەروەها زوو دۆزینەوەی ئەو کێشانەی کە ڕەنگە ڕێگری لە چالاکییە جۆراوجۆرەکانت بکەن، جگە لەوەش چاککردنەوەی وەرزی دەبێتە هۆی باشترکردنی کارایی کۆمپیوتەر و نەرمەکاڵا جۆراوجۆرەکانی.

جیهان لەم دواییانەدا تیشکی خستۆتە سەر تەکنەلۆژیای گەشتیاری مانگی دەستکرد بۆ چاودێریکردنی جوڵە و شوێنی تەنە سەربەخۆکان کە لە سەرووی زەویەوە هەڵکەوتوون لەسەر بنەمای مانگە دەستکردەکان، هەروەها تەکنەلۆژیای سیستەمی GNSS پێگەیەکی بەرچاوی لە نێوان ئەو تەکنەلۆژیایانەی کە زۆرترین بەکارهێنانیان هەیە لەسەر ئاستی جیهاندا داگیرکردووە. GNSS واتە سیستەمی مانگی دەستکردی گەشتیاری جیهانی (Global Navigation Satellite System) ، کە داتاکان بە شێوەی سیگناڵ لە ڕێگەی مانگە دەستکردەکانەوە لە بۆشایی ئاسمان دەنێردرێت بۆ وەرگرەکانی GNSS لەسەر زەوی، بەجۆرێک کە دووەمیان داتاکان وەرگێڕێت بۆ چاودێریکردنی شوێنی تەنەکان و کاتی کارکردن, وەک چۆن پەخش دەکات سیستەمەکە گەشتکردن بە وردبینییەکی زۆر بەرز پەل دەکات، و پشت بە هەڵسەنگاندنی کارایی دەبەستێت لەسەر وردبینی، یەکپارچەیی، بەردەوامی و بەردەستبوون. میکانیزمی ڕووماڵکردنی جیهانی GNSS سەرەڕای جیاوازی تەمەن و دیزاینی ئەو مانگە دەستکردانەی کە لە سیستەمی گەشتیاریدا بەکاردەهێنرێن؛ بەڵام هەموویان دوو شەپۆل بە مەودای L1 و L2 بارکراو بە زانیاری لە مانگە دەستکردەکانەوە بۆ ئامێرە وەرگرەکانی سەر زەوی دەنێرن و ئاماژە بەوە دەکرێت کە زۆرینەی ئامێرەکان دوو بەشی ئەنتێنەیان تێدایە کە سیگناڵەکان وەردەگرن و پرۆسێسینگێک یەکەیەک کە وەرگێڕان و شیکارییان بۆ دەکات بۆ ئەوەی تێبگەن، و داتاکان لە دەوری چاودێریکردنی شوێنی وەرگر دەسوڕێنەوە، و بۆ بەدەستهێنانی زانیاری ورد دەبێت It is extracted from 3 satellites, and it should not be sign that the satellites within the global navigation system revolve around the... هەسارەیەک جارێک لە بەرزییەکی مامناوەند لە هەر ١١ کاتژمێر و ٥٨ خولەک و ٢ چرکەدا، بەو پێیەی ئەم زانیاریانە لە شێوەی سیگناڵی نێوان مانگە دەستکردەکاندا دەنێردرێت، لە کاتێکدا کۆدکردنەوە کۆدەکە تا ئامێرەکە دەگرێتەوە The reception, and the latter is provided with data دەربارەی شوێنەکان و بە وردی چاودێری دەکرێت، بە لەبەرچاوگرتنی جیاوازی کاتی نێوان وەرگرتن و پەخش لە هەوڵێکدا بۆ دیاریکردنی مەودا و مەودا، و لە کۆتاییدا وەرگێڕانەکە بە شێوەی کۆئۆردینیاتی جوگرافی دەردەکەوێت بەپێی پانی و درێژی سەرووی ڕووی… زەوی. سیستەمی مانگی دەستکردی جی پی ئێسی ئەمریکی یەکێکە لەو سیستەمە جیهانیانەی کە لە لایەن ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاوە هەڵیدەواسێت، پێکهاتووە لە کۆمەڵێک مانگی دەستکرد کە بەرپرسن لە ناردنی سیگناڵی ڕادیۆیی بۆ ئامێرەکانی بەکارهێنەران، ژمارەی ئەم مانگە دەستکردانە نزیکەی ٢٤ مانگە دەستکردە کە لە خولگەیەکی مامناوەندی زەویدا دەسوڕێنەوە (MEO) کە لە ٢٠ هەزار و ٢٠٠ کم تێپەڕ ناکات، مانگ لە ڕۆژێکدا دوو خول لە سەرانسەری جیهاندا هەیە. سیستەمی مانگی دەستکردی ڕووسی GLONASS ڕووسیا مانگە دەستکردەکانی سیستەمی گلۆناسی خستە خوارەوە، یەکەم وەشانی بۆ ماوەی ١٤ مانگ تەنها بۆ تاقیکردنەوە، دواتر وەشانی دووەم گلۆناس-M هات، لە کۆتاییدا وەشانی سێیەمی گلۆناس-K، و لەم وردەکاریانەی خوارەوەدا: Glonass-M: ئەو مانگە دەستکردەی لە وەشانی یەکەمەوە پەرەی پێدراوە کە تەمەنی ٧ ساڵە، ناوازەیە لە پشتبەستن بە ١٢ ئەنتێنەی سەرەکی بۆ گواستنەوە بەپێی L-band، کە بە ڕەنگدانەوەی لەیزەر تەیار کراوە بۆ چاودێریکردنی خولگە. Glonass-K، تەمەنی ئەم وەشانە لە نێوان ١٠-١٢ ساڵدا خەمڵێندراوە، و ناوازەیە لە دابینکردنی سیستەمێکی کۆنترۆڵکردنی گەرمی کە توانای ئەنجامدانی ئەرکەکانی هەیە لە پلەی گەرمی ٠.١ پلەی سەدیدا. سیستەمی مانگی دەستکردی BEIDOU ی چین چین سیستەمی گەشتیاری مانگی دەستکردی BeiDou ی خستە بازاڕەوە بۆ خزمەتکردنی ئاسایشی نیشتمانی و دابینکردنی پێداویستییەکانی گەشەپێدانی کۆمەڵایەتی و ئابووری، و گرنگییەکی زۆری بۆ ئەوە بەدەستهێناوە، هەروەها چەندین خزمەتگوزاریی پەیوەست بە گەشەپێدانی بازرگانی و چاودێریکردنی کات و شوێن و بارودۆخی کەشوهەوا زیادکردووە و ئەوەش شایەنی باسە کە ئەمە ئەنجامێکی سەرسوڕهێنەری لە گواستنەوە و چاودێریکردنی هایدرۆلۆجی و کشتوکاڵ و دارستاندا بەدەستهێناوە؛ توانی پێشبینی کەشوهەوا بکات و دۆخی نائاسایی دەستنیشان بکات و دەستی پێ بگات. سیستەمی مانگی دەستکردی ئەوروپی GALILEO دەزگای بەرنامەی بۆشایی ئاسمانی یەکێتی ئەوروپا (EUSPA) چەندین ئەرکی پێویستی هەیە بۆ پێشخستنی دەرفەتی ئیلهامبەخشی بۆشایی ئاسمان بۆ ئابووری و هاوڵاتیانی یەکێتی بە گشتی. بەکارهێنانە سەرەکییەکانی GNSS سیستەمی مانگی دەستکردی گەشتیاری جیهانی GNSS خزمەت بە چەندین بوار دەکات لە ڕێگەی مانگە دەستکردەکانەوە کە بە دەوری جیهاندا دەسوڕێنەوە، لەوانە: - چاودێریکردنی شوێنی زەوی بە پشتبەستن بە تۆڕەکانی وێستگەی کۆنترۆڵ و وەرگرەکان. - گواستنەوە، دابینکردنی زانیاری بەنرخ بۆ وێستگەکانی بۆشایی ئاسمانی دەریایی، ڕێگاکانی ترانزێتی بەکۆمەڵ، فڕۆکەوانی، و هێڵی ئاسن. - بە دیاریکردنی کاتی، ئەم سیستێمانە کۆئۆردینیاتی فەلەکیی شوێنەکانی سەر زەوی دیاری دەکەن و بەم شێوەیەش کات و شوێن لە یەک کاتدا دیاری دەکات. - خزمەتکردنی کشتوکاڵ و توێژینەوەی زانستی و دارایی و جێبەجێکردنی یاساکان. - وەڵامدانەوەی دەستبەجێ بۆ حاڵەتە فریاگوزاریەکان، هاوکاری و فریاگوزاری بۆ کەسانی پێویست دوای دۆزینەوەی شوێنی بەکارهێنانی سەرەکی GNSS لە کشتوکاڵدایە تەکنیکەکانی کشتوکاڵی ورد لە ئێستادا پشت بە کۆکردنەوەی زانیاری لە مانگە دەستکردەکان دەبەستێت کە بە دەوری زەویدا دەسوڕێنەوە، ئەم کەرتە سوودی لە سیستەمی GNSS وەرگرتووە بەم شێوەیە: 8 - دەرهێنانی نموونەی خاک: بە مەبەستی دیاریکردنی سروشت و تایبەتمەندی خاکەکە و ئەو ڕووەکە گونجاوانەی کە دەتوانرێت تێیدا گەشە بکەن. - سەپاندنی کۆنترۆڵی بەرهەم، بە چاودێریکردنی بەرهەم و دیاریکردنی گۆڕانی فەزایی لە ماوەی دروێنەکردندا، و هێنانی داتا سەبارەت بە گۆڕانی فەزایی پەیوەست بە بەرهەمهێنان لەناو کێڵگەکاندا، و دیاریکردنی هۆکارەکانی ئەمەش وەک تایبەتمەندی ڕووەک و خاک و کەشوهەوا. - ئاسانکاری بۆ چاندنی ورد: ئاسانکاری بۆ چاندنی ڕووەکی ورد وەک پەتاتە و دانەوێڵە و تۆوی ڕۆنی، لەسەر بنەمای هەستەوەری کاریگەری کە بڕی دانەوێڵە لە ناوچەیەکدا دیاری دەکات، هەروەها هەستەوەر و تیشکی ژێر سوور بەکاردەهێنرێت بۆ چاودێریکردنی، بۆ نموونە بڕی پەتاتە . - نەخشەسازی ڕووەک: نەخشەی بەرهەم بەپێی داتا جەمسەرییەکان لەسەر بەرهەمەکە و تایبەتمەندییەکانی ناوچەی کشتوکاڵی و بەرهەمهێنان بەپێی ئامێرەکانی چاودێری دەکێشرێن. بەکارهێنانە سەرەکییەکانی GNSS لە شەمەندەفەرەکاندان سیستەمی گەشتیاری مانگی دەستکردی GNNS یارمەتی دابینکردنی زانیاری دروست دەدات کە پەیوەندی بە سەلامەتی و کارایی سیستەمی شەمەندەفەرەوە هەیە لە داهاتوودا، لە ڕێگەی کۆنترۆڵکردنی هاتوچۆ و وردترین زانیاری دەربارەی سەرنشینەکان و لە ئێستادا نزیکەی ٣٠ هەزار ئۆتۆمبێلی بارهەڵگر هەیە کە لەلایەن نوێترین ئامێری زانیاری پشتگیری دەکرێن پشتگیریکردنی سیستەمی گالیلۆ، و شەمەندەفەرەکان لە فەرەنسا ئەوەیە کە زیاتر لە 250 شەمەندەفەری TGV لەلایەن سیستەمی گالیلۆشەوە پشتگیری دەکرێن. لە کۆتاییدا، ساڵ لە دوای ساڵ مەودای بەکارهێنانی سیستەمی GNSS زیاتر فراوانتر دەبێت، بە تایبەت دوای ڕاگەیاندنی چاوەڕوانی سەرهەڵدانی سیستەمی هیندی (IRNSS) و سیستەمی ژاپۆنی (QZSS)، کە چاوەڕوان دەکرێت خزمەت بە زیاتر کەرتەکانی بەرژەوەندی مرۆڤایەتی بکەن .

سیستەمی فلتەرکردنی ئینتەرنێت بریتیە لەو بەرنامانەی کە ڕێگری لە بەکارهێنەرانی کۆمپیوتەر دەکەن بۆ چوونە ناو هەندێک ماڵپەڕ. بە پلەی یەکەم بۆ بلۆککردنی ئەو ناوەڕۆکە بەکاردەهێنرێن کە بۆ بەکارهێنەرانی دیاریکراو بە نەگونجاو دادەنرێت. فلتەری ئینتەرنێت بە شێوەیەکی بەرفراوان لە کتێبخانە گشتییەکان و کۆمپیوتەرەکانی قوتابخانەدا بەکاردەهێنرێت. کێشەی فلتەرکردنی ئینتەرنێت ئەوەیە کە زۆر کەس ڕێگرییان لێدەکرێت دەستیان بەو بابەتانە بگات کە بۆیان گرنگە، بەڵام دەست دەدەنە بابەتی ناپەسەند یان مشتومڕاوی وەک سێکس، حەشیش، یان بتپەرستی. نەرمەکاڵای فلتەرکردنی ئینتەرنێت دەتوانرێت لەلایەن هەر کەسێکەوە دابمەزرێنرێت کە تۆڕی ئینتەرنێتی بێ وایەر هەبێت، دایک و باوک دەتوانن بەکاریبهێنن بۆ سنووردارکردنی چوونە ژوورەوەی منداڵەکانیان بۆ ماڵپەڕە جیاوازەکان، کۆمپانیاکان بەکاریدەهێنن بۆ ئەوەی کارمەندەکانیان لە کاتی کارکردندا سەرقاڵ نەبن فلتەرکردنی ئینتەرنێت چۆن کاردەکات فلتەرەکانی ئینتەرنێت بە چەندین شێوە کاردەکەن، هەر کۆمپانیایەک شێوازی تایبەتی خۆی بەکاردەهێنێت. شێوازی گشتی کارکردنی فلتەرەکانی وەک "Norton Online Famil"، "NetNanny, Cyber Patrol"، یان Parental Internet Filter بریتییە لە پەرەپێدانی سیستەمێک کە هەڵسەنگاندن لەخۆبگرێت، کە تێیدا هەموو سایتەکانی ئینتەرنێت لەبەرچاو بگیرێت پێوەرەکانی بەکارهێنراو لەوانەیە بریتی بن لە: وشەی تایبەت لە نێوان ناوەڕۆک، ناونیشانی IP، یان تاگ ژمارەییەکانی تر کە لە پاکەتەکانی داتادا هەن کە لە ڕێگەی ئینتەرنێتەوە دەڕژێن. پاشان ئەم لیبێڵە بۆ دروستکردنی پرۆفایلی وەک پرۆفایلی منداڵان، گەورەساڵان یان بازرگانی بەکاردەهێنرێت. دەتوانرێت پڕۆفایلی پێشوەختە لەگەڵ نەرمەکاڵاکە دابمەزرێنرێت، یان دەتوانرێت بە دەستی لەلایەن بەڕێوەبەری سیستەمەوە دروست بکرێت، یان تەنانەت لەلایەن دایک و باوکەوە بۆ پاراستنی منداڵەکانیان. ڕەنگە پڕۆفایلی فلتەرکردنی ئینتەرنێتی منداڵان شتگەلێکی وەک سێکس، پۆرنۆگرافی، سیاسەت، ڕق و داتای دیکە لەخۆبگرێت. ئەم داتایانە فلتەرەکە دەستپێدەکات، کە هەموو ئەو ماڵپەڕانە بلۆک دەکات کە ناوەڕۆکی لەو جۆرەیان هەیە. جگە لەوەش، ڕەنگە پڕۆفایلی منداڵان ڕێکخستنی کات لەخۆبگرێت بۆ ئەوەی ڕێگە بدات بە دەستگەیشتن بە ئینتەرنێت تەنها لە هەندێک کاتدا لە ڕۆژەکەدا، یان بۆ ماوەیەکی دیاریکراو. بۆچی فلتەری ئینتەرنێت پێویستە؟ چی دەکەیت کاتێک دەزانی هەوای دەوروبەری ماڵەکەت پیس بووە و بۆ تەندروستی باش نییە؟ تۆ هەوڵ دەدەیت خۆت و ئەندامانی خێزانەکەت لەم هەوا پیسە بپارێزیت، ڕاستە؟ وە هەروەها دەمامکی پیسبوون (فلتەری هەوا) بەکاردەهێنیت بۆ ئەوەی بتپارێزێت کاتێک هەناسە دەدەیت، ڕاستە؟ ئێستا گریمان هەموو ئەو شتە خراپانەی کە لە ئینتەرنێتدا هەیە، هەوای پیس و دەمامکە پارێزەرەکان فلتەری ئینتەرنێتن. ئەرکەکەی بریتییە لە فلتەرکردنی هەوا و پاککردنەوەی بۆ ئەوەی هەناسە بدەیت. بە هەمان شێوە فلتەری ئینتەرنێت ئەو بەرنامانەن کە یارمەتیت دەدەن لە فلتەرکردن و دەستگەیشتن بە ناوەڕۆکێک کە قبوڵکراوە بۆ بینین. ئەم فلتەرانە ڕێگری لە بەکارهێنەر دەکەن لە چوونە ناو ماڵپەڕە نەشیاوەکان، لە هەمان کاتدا ڕێگە بە چوونە ناو ماڵپەڕە گونجاوەکان دەدەن. سوودەکانی فلتەری ئینتەرنێت - بەرهەمهێنان: بە بەکارهێنانی نەرمەکاڵای پاڵاوتنی پیشەسازی، خاوەنکارەکان دەتوانن چاوەڕوانی بەرهەمهێنانی زیاتر لە کارمەندان بکەن، کە توانای ئەوەیان نییە کاتەکانیان لەسەر بەفیڕۆ بدەن. - ژووری گفتوگۆ: کاتێک دایک و باوک نەرمەکاڵای فلتەرکردن بەکاردەهێنن بۆ بلۆککردنی ماڵپەڕەکانی وەک ژووری چات، هیوادارن منداڵەکانیان کاتەکانیان بەفیڕۆ نەدەن لەسەر بابەتی نەشیاو. - هاوبەشکردنی فایل: نەرمەکاڵای فلتەرکردنی ئینتەرنێت بەکاردێت بۆ ئەوەی فایلە تایبەتەکانی وەک ڤیدیۆ و وێنە لە بازرگانی نایاسایی بپارێزرێت. - نەرمی: بەرنامەکانی فلتەرکردنی ئینتەرنێت ڕێکخستنەکان لەخۆدەگرن کە بەکارهێنەران دەتوانن بە ئارەزووی خۆیان دەستکاری بکەن. دەتوانیت هەڵیبژێریت کە کام ماڵپەڕ بلۆک بکەیت و کام ماڵپەڕ بلۆک نەکەیت. بەڵام ئەگەر ماڵپەڕێک بە هەڵە بلۆک کرا، بەکارهێنەر دەتوانێت ڕێکخستنەکانی ڕێکبخات؛ بۆ کردنەوەی بلۆککردنی ئەم ماڵپەڕانە. - سەلامەتی: سەلامەتی خەمی سەرەکی مرۆڤەکانە. منداڵان دەتوانن ئینتەرنێت بەکاربهێنن بۆ ئەوەی یارمەتیان بدەن لە خوێندن و تەواوکردنی ئەرکەکانی ماڵەوە. بەڵام ڕەنگە کنجکاوی پاڵ بە منداڵانەوە بنێت بۆ گەڕان، چونکە دەتوانن لە ماڵپەڕە نەشیاوەکانی وەک لاپەڕەی وێبی سێکسیدا بگەڕێن. بۆیە فلتەری ئینتەرنێت یارمەتی دایک و باوک دەدات بۆ پاراستنی منداڵەکانیان لەم جۆرە ماددانە. - ئاسایش: داتای تایبەت پێویستی بە پاراستن هەیە. بۆ نموونە لە بازرگانیدا خاوەنکارەکان پێویستە کارمەندان لە هەندێک شوێن دوور بخەنەوە. بۆ نموونە بەکارهێنانی فلتەری ئینتەرنێت بۆ بلۆککردنی زانیاری کڕیاران و ڕێگریکردن لە کەوتنە دەستی هەڵە، چونکە ئەو زانیاریانە دەتوانن دزە بکەنە دەرەوە. - پاراستنی نهێنی: باشترە نەرمەکاڵای فلتەرکردنی ئینتەرنێت لە شوێنی خۆیدا هەبێت بۆ پاراستنی زانیارییە کەسییەکان لە کەوتنە دەستی هەڵە، چونکە هاکەرەکان دەتوانن دەستیان بە زانیارییە کەسییەکان بگات و دواتر بۆ ئەنجامدانی ساختەکاری بەکاریبهێنن. بە بەکارهێنانی ماڵپەڕی ساختە بۆ دەستگەیشتن بەم زانیارییە کەسییە. کەواتە هەبوونی ئەم جۆرە فلتەرانە بیرۆکەیەکی باشە بۆ ئەوەی ناسنامەکەت بە سەلامەتی و پارێزراو بێت. زیانەکانی فلتەری ئینتەرنێت - بلۆککردنی ئەو سایتانەی کە نابێت بلۆک بکرێن (قسەکردن): هەندێک جار هەندێک فلتەری ئینتەرنێت دەتوانن بە پشتبەستن بە یاسا دانراوەکان ماڵپەڕە هەڵەکان بلۆک بکەن. بۆ نموونە دەتوانرێت ماڵپەڕە پارێزراوەکان تەنها لەبەر ئەوەی یەک وشەی سەرەکی نەگونجاویان تێدایە بلۆک بکرێن. - نەرمەکاڵای فلتەرکردنی ئینتەرنێت تەواو نییە. هەندێک جار فلتەرەکان ئەو سایتانە بلۆک دەکەن کە کێشەیان لەگەڵ ئەو دۆمەینەدا نییە کە تێیدا بەکاردەهێنرێن. - ژمارەی ماڵپەڕەکان: بە مەزەندەکردن ٣-٥ ملیۆن ماڵپەڕی نوێ هەفتانە دروست دەکرێن یان ناویان دەگۆڕدرێت. ئەمەش وا دەکات هەڵگرتن و بەدواداچوون بۆ ئەو زانیاریانەی کە پێویستن بۆ فلتەرکردنی ناوەڕۆکی ئینتەرنێت قورس بێت. - کارمەند بەدوای چارەسەردا دەگەڕێت: ئەگەر کۆمپانیایەک کۆمەڵێک سایت فلتەر بکات، ئەمە بەو مانایە نییە کە کارمەندان ناتوانن بچنە ناو ئەم سایتانە. هەوڵ دەدەن ڕێگایەک بدۆزنەوە بۆ چوونە ناو ماڵپەڕە بلۆککراوەکان. لانی کەم هەوڵ دەدەن تەحەدا بکەن. ئەم کردارە دەتوانێت مەترسییە ئەمنییەکان لە بواری کارکردندا زیاد بکات. - دەستگەیشتن بە مەبەست: هەندێک جار کاتێک کارمەندان هەڵە دەکەن لە نووسینی ناونیشانی ماڵپەڕێکدا، یان بە هەڵە دەچنە ناو سایتە نەخوازراوەکانەوە. وە ئەگەر خاوەنکار نەرمەکاڵای فلتەرکردن بەکاربهێنێت، کە دەتوانێت وێنەی سکرینشۆتی سەرپێچیەکان بگرێت، خاوەنکار دەتوانێت ئەو سکرینشۆتانە وەک بەڵگەیەک وەربگرێت بۆ لێپرسینەوە لە کارمەندە ناتاوانبارەکە. - ئەم خزمەتگوزارییە یارمەتی خێزان دەدات منداڵەکانیان بپارێزن لە ناوەڕۆکی نەشیاو لە ئینتەرنێتدا، بەتایبەتی لەگەڵ پێشکەوتنی تەکنیکی و بەکارهێنانی بەربڵاوی ئامێرە ئەلیکترۆنیەکان و بەکارهێنانیان لەلایەن منداڵانی بێ کۆنترۆڵی دایک و باوکەوە زۆربەی کاتەکان.

لە ماڵەوە دانانیشن برا گوڵ بۆ نموونە سکرێپتی ۆورد پرێس Wordpress خۆی خۆڕایە بەڵام هەزاران ڕووکار و پڵاگینی بە پارەیە و قازانج لە زۆر شوێن و کۆمپانیا دەکا کە ڕووکار و پڵاگینی بۆ دروست دەکەن و زۆربەی ماڵپەرە گەورە جیهانیەکانیش بەکاری دێنن و دڵنیابە کە بە پارەیەکی زۆر کڕاوە چونکە بە پارەکە زۆر شتی زیاترە وەک لە خۆڕاییەکە

پسپۆڕی ئەندازیاری شارستانی ئەندازیاری شارستانی بریتییە لە زانستی بیرکاری کە مامەڵە لەگەڵ هێڵ، ڕووکار، گۆشە، بڕی یان چەندە فیزیاییەکان دەکات لە ڕووی تایبەتمەندیەکانیان یان هەڵسەنگاندن و پەیوەندییان بە یەکەوە، ئەندازیاریش چەندین جۆری هەیە، هەریەکەیان ئامانجێکی دیاریکراویان هەیە، کارکردن لەم پسپۆڕییە و ئەودا مێژووی کۆن پڕ لە دەستکەوت لە شارستانییەتە کۆنەکانەوە، کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ٣٠٠٠ ساڵ لەمەوبەر لە مێژووی گریگۆریاوە و تا ئەمڕۆش وەک بیناکردنی هەرەمەکان لەلایەن فیرعەونەکانەوە لەبیر دەکرێن. پسپۆڕی ئەندازیاری شارستانی ئەندازیاری شارستانی لقێکی ئەندازیارییە کە لە زانکۆکان دەوترێتەوە، کە تایبەتە بە پرۆسەی بیناسازی و ، دانانی بناغە و دیزاینی کۆتایی پڕۆژەکە، جێبەجێکردنی لەسەر زەوی بە هەمان شێوە، و سەرپەرشتیکردنی بیناسازییەکەی، وەک خوێندن و دیزاینکردن و شیکردنەوەی جۆراوجۆر دامەزراوە مەدەنییەکان وەک بینای نیشتەجێبوون و خزمەتگوزاری، ڕێگاوبان، پرد، تونێل، تۆڕەکانی دابینکردنی ئاوی خواردنەوە و وێستگەی پەمپکردنی ئاو.وە وێستگەی پاککردنەوە و پاککردنەوەی ئاو و بەنداوەکان، هەروەها پڕۆژەکانی ئاودێری و پاکوخاوێنی، و سەرپەرشتیکردنی کاری ئەو دامەزراوانە لەماوەی… ماوەی گەشەکردنیان. وەک هەر زانستێک کە بە بەردەوامی و بێ وەستان پەرەی سەندووە و لەم دواییانەشدا ئەندازیاری شارستانی پەیوەندییەکی نزیکی بە گەشەپێدانی پیشەسازییەوە هەبووە بۆ بەرهەمهێنانی کەرەستەی بیناسازی نوێ کە لەگەڵ پێداویستییەکانی کۆمەڵگادا بێت . خوێندکار پسپۆڕی ئەندازیاری شارستانی لە زانکۆکان بۆ ماوەی کەمتر نەبێت لە پێنج ساڵ لە زۆرێک لە زانکۆکانی وڵاتان دەخوێنێت، کە خوێندکارەکە لە ساڵی یەکەمەوە تایبەتمەندە لە یەکێک لە بەشەکانی ئەندازیاری شارستانی، لەوانە: (گشتی شارستانی - تۆپۆگرافی - . هایدرۆ - جیۆتەکنیکی). یەکەم ساڵی خوێندنی خوێندکار ئامادەکارییە، کە تیایدا کۆرسە سەرەتاییەکان دەخوێنێت کە بە پێشەکییەک بۆ زانستی ئەندازیاری شارستانی دادەنرێت، وەک: میکانیک، وێنەکێشانی ئەندازیاری، و ئەوانی تر... سەبارەت بەو ساڵانەی کە دەمێنێتەوە، تایبەتمەندە تێیدا کە... خوێندکارەکە بەپێی پسپۆڕییەکەی خولەکان دەخوێنێت، لەوانە (بەرگری - خاک - بیناسازی کانزا و ئەوانی تر ...)، و لە ساڵی ڕابردوودا پرۆفیسۆرەکان سەرپەرشتی پڕۆژە دروستکراوەکانی خوێندکار دەکەن وەک پشتڕاستکردنەوەی بڕوانامەی خوێندکار بۆ ئەنجامدانی ئەو ئەرکە جیاوازانەی کە پێیان دەوترێت دەرچوونی پرۆژە. هەروەها خوێندنی ئەندازیاری بریتییە لە خولەکانی پەیوەست بە بیناسازی و دانانی بناغەی بیناکان و دانانی پڕۆژەی بەرپرسیار لە پلاندانان و دروستکردنی ڕێگاوبان و پرد و تونێل و بەنداو و سیستەمی ئاو و پاکوخاوێنی ، خولەکان بەسەر زیاتر لە یەک خولدا دابەشکراون بەشی بەپێی هەر پسپۆڕییەک : 1- خولی ئەندازیاری : وەک ئەندازیاری هێڵی ئاسن - ئەندازیاری ڕێگاوبان و فڕۆکەخانە - ئەندازیاری بەندەر. 2- خولی تایبەتی بیناسازی : وەک تیۆری بیناسازی - یاسای بیناسازی - وێنەکێشانی مەدەنی - میکانیک. 3- خولی دیزاین : وەک دیزاینی پێکهاتەی کانزایی - دیزاینی بناغە - دامەزراوەی ئاودێری. 4- خول لەسەر بنەماکانی ئاودێری و ژینگە : وەکو ئەندازیاری ئاودێری و ئاوەڕۆ - هایدرۆلیک - خاک. 5- خولەکانی تایبەت بە ژینگە : وەک زانستە ژینگەییەکان - ئەندازیاری جیۆلۆجی. بۆچی پێویستە پسپۆڕی ئەندازیاری شارستانی هەڵبژێریت؟ بەشی ئەندازیاری شارستانی کار لەسەر دروستکردنی بنکەیەکی زانستی دەکات کە چەندین زانستی ئەندازیاری و زانیاری لە هەریەک لە بوارەکاندا لەخۆبگرێت، وەک تیۆرییەکانی شیکردنەوەی ئاسانکارییەکان جگە لە ڕووپێویکردن، هەروەها چەندین ئامانجی هەیە کە سوودی بۆ ئەو خوێندکارە دەگەیەنێت کە ئەم پسپۆڕییە دەخوێنێت و... کۆمەڵگاکەش بە هەمان شێوە، لەوانە: پەرەپێدانی هەستی پیشەیی و دیسیپلینی خوێندکار لە شوێنی کار و یارمەتیدانی بۆ تێکەڵبوون بە کۆمەڵگا. قوتابی بە کاری گروپی ڕابهێنە. فێرخوازەکە بتوانێت دیاگرامی پردی فرە گیردەر تەواو بکات. ئەندازیارانی شارستانی دەرچووی زانکۆ کە توانای بەشداریکردنی بەڕاستییان هەیە لە گەشەپێدانی بەردەوام لە کۆمەڵگاکانیاندا. پێشکەشکردنی پەروەردەی ئەندازیاریی بەرز کە زانیاری و تیۆری تێکەڵ دەکات لە ڕێگەی ڕاهێنانی خوێندکاران بۆ بەکارهێنانی ئامێری تاقیگە و ئەنجامدانی تاقیکردنەوەکانی پەیوەست بە پسپۆڕی ئەندازیاری شارستانی جگە لە ڕاهێنانی مەیدانی. ئامادەکردنی ئەندازیاران کە توانای شیکردنەوەی دامەزراوە جیاوازەکانیان هەیە بە مەبەستی گەیشتن بە دیزاینێکی ئەندازیاری ئابووری و پێکهاتەیی. بوارەکانی کارکردنی بەردەست لە بواری ئەندازیاری شارستانیدا ئەو خوێندکارە بە ئەندازیاری شارستانی دەرچووە کە بە پێی ئەو نەخشە ئەندازیاریانەی لە گرێبەستەکاندا پەسەند کراون بەرپرسیارە لە جێبەجێکردنی پڕۆژەکە، هەروەها هەلی کاریشی هەیە لە دامەزراوە حکومی یان تایبەتەکان بە چەندین تایبەتمەندی لەوانە: - ئه‌ندازیاری دروست كردن - بەڕێوەبەری بنیاتنان - چاودێری کردار - ئەندازیاری ئاو - ئەندازیاری ڕێگاوبان - ئەندازیاری ژێرخانی - به‌رێوه‌به‌ری پرۆژه‌ وە چەندین ئەرکی هەیە لەوانە: 1-دروستکردنی دیزاینی ستراکچەر بۆ پلانی تەلارسازی، کە تیایدا حیسابی لۆد و پڕچەککردنی باڵەخانە و پردەکان دەکات، لەکاتی جێبەجێکردنیدا ئەندازیاری سەرپەرشتیار دەبێت. 2- بەڕێوەبردنی پرۆژەکان جگە لە سەرپەرشتی دانانی ڕێسای سەلامەتی گشتی لە باڵەخانەکاندا. بوارەکانی دەرچوون لە ئەندازیاری شارستانیدا یەکەم هەنگاو بۆ قوڵکردنەوەی زانیاری ئەندازیاری شارستانی و زیادکردنی ئەزموونەکەی بریتییە لە خوێندنی پۆست گریجوەی، چەندین بەش هەیە کە خوێندکار دەتوانێت تێیدا بخوێنێت، ئەوانیش: - ئەندازیاری پێکهاتەیی: تایبەتمەندە لە دیزاین و جێبەجێکردنی پێکهاتەی کۆنکرێتی نیشتەجێبوون و پیشەسازی. - ئەندازیاری گواستنەوە: پەرۆشی دیزاین و دروستکردنی ڕێگاوبان و ئەندازیاری هاتوچۆ و گواستنەوە. - ئەندازیاری ڕاپرسی: ئارەزووی لێکۆڵینەوەی شوێنە جوگرافییەکانی ئەندازیاری دەکات. - ئەندازیاری شلە: پەیوەندی بە لێکۆڵینەوە لە تایبەتمەندییەکانی شلەمەنیەکان و کاریگەرییەکانیان لەسەر دامەزراوەکان هەیە. - ئەندازیاری خاک: پەیوەندی بە لێکۆڵینەوە لە تایبەتمەندییە پێکهاتەییەکانی بناغە و خاکەکانەوە هەیە. - ئەندازیاری ئاودێری: پەیوەندی بە لێکۆڵینەوە لەو شێوازانە هەیە کە جۆرە جیاوازەکانی ئاودێری کۆنتڕۆڵ دەکەن. - ئەندازیاری بەڕێوەبردن و بیناسازی: ئارەزووی خوێندنی دامەزراوەکان دەکات بە کەمترین تێچوون و بە خێرایی. - ئەندازیاری بەندەر و دامەزراوە دەریاییەکان: پەیوەندی بە جێبەجێکردن و دیزاینی بەندەر و دامەزراوە دەریاییەکانەوە هەیە. چەندین سوودی هەیە لەوانە: - خوێندکاری پۆست گریجوەی دەتوانێت لە کەرتی گشتی یان تایبەتدا کار بکات و چێژ لە هەلی پیشەی نایاب وەربگرێت بەهۆی زیادبوونی خواست لەسەر پسپۆڕانی شارەزا لەم بوارەدا. - توانای پیشەیی خوێندکار بە شێوەیەکی بەرچاو زیاد دەکات جگە لە توانای پیشەیی بۆ تێگەیشتن لە توێژینەوەکانی پەیوەست بە بوارەکە. - ئەندازیاری شارەزا بەرز بۆ ئەوەی ڕۆڵی خۆیان بە تەواوی جێبەجێ بکەن. - کارکردن لە بوارەکانی توێژینەوە و پەرەپێدان لە زانکۆ و ناوەندەکانی توێژینەوە و دامەزراوە حکومییەکان یان ئەهلیەکانی تر. لەم بابەتەدا بیرۆکەیەکمان وەرگرتووە دەربارەی ئەندازیاری شارستانی و خوێندنەکەی و بوارەکانی کارکردن دوای تەواوکردنی خوێندن چین. زۆرترین پرسیار سەبارەت بە ئەندازیاری شارستانی: پسپۆڕی ئەندازیاری شارستانی چییە؟ ئەندازیاری شارستانی پەیوەندی بە شیکردنەوە و لێکۆڵینەوە و دیزاینکردنی ژێرخانی جۆراوجۆرەوە هەیە وەک بینا، ڕێگاوبان، پرد، تونێل، فڕۆکەخانە، بەندەر، تۆڕەکانی دابینکردنی ئاوی خواردنەوە، وێستگەی پەمپکردنی ئاو، تۆڕەکانی ئاوەڕۆ، وێستگەی پاککردنەوە و پاککردنەوەی ئاو، بەنداوەکان، هەروەها ئاودێری پڕۆژەکان. داهاتووی ئەندازیاری شارستانی چییە؟ لە هەموو پرۆسەی پەرەپێدان یان فراوانکردنی شارەکان یان نۆژەنکردنەوەی ژێرخانی ئابووریدا خواست لەسەر ئەندازیارانی شارستانی زیاد دەکات. ئایا خوێندنی ئەندازیاری شارستانی قورسە؟ زۆر کەس پێیان وایە ئەندازیاری شارستانی ئاسانترین جۆری ئەندازیارییە، بەڵام ئەمە وا نییە. هەموو دیسیپلینەکان پێویستیان بە کارکردن و کۆڵنەدان و زانین و کۆششکردن هەیە. چ بابەتێک لە ئەندازیاری شارستانیدا دەخوێندرێت؟ ئەندازیاری شارستانی کە یەکێکە لە لقەکانی ئەندازیاری، پەرۆشی لێکۆڵینەوە و دیزاینکردن و شیکردنەوەی دامەزراوە مەدەنییە جۆراوجۆرەکانە وەک بینای نیشتەجێبوون و خزمەتگوزاری، ڕێگاوبان، پرد، تونێل، فڕۆکەخانە، بەندەر، تۆڕەکانی دابینکردنی ئاوی خواردنەوە، وێستگەی پەمپکردنی ئاو، ئاوەڕۆ تۆڕەکان، وێستگەی پاککردنەوە و پاککردنەوەی ئاو، بەنداوەکان، هەروەها پڕۆژەکانی ئاودێری، و سەرپەرشتیکردنیان. کامیان باشترە ئەندازیاری شارستانی یان تەلارساز؟ هەندێک جیاوازی لە نێوان تەلارسازی و ئەندازیاری شارستانیدا هەیە، بەڵام هەردوو بوارەکە پێویستیان بە بڕوانامەی بەکالۆریۆس هەیە، بەڵام ئەندازیارانی شارستانی بەزۆری بۆ بەدەستهێنانی پۆستی باڵاتر لە کارەکانیاندا ناوی خۆیان تۆمار دەکەن لە خوێندنی پۆست گریجوەی. لە کاتێکدا تەلارساز قووڵتر دەچێتە قۆناغەکانی پێش قۆناغی بیناسازی، لە کاتێکدا ئەندازیاری شارستانی بە تەواوی سەرپەرشتی هەموو قۆناغەکانی بیناسازی دەکات. مەرجەکانی ئەندازیاری شارستانی چین؟ بۆ بەدەستهێنانی بڕوانامەی بەکالۆریۆس لە ئەندازیاری شارستانی، پێویستە خوێندکار ئەو کۆرسانەی کە پسپۆڕییەکە پێویستی پێیەتی تەواو بکات. لە دیارترینی ئەم خولانە : وێنەکێشانی ئەندازیاری و ئەندازەیی وەسفکەر (Engineering Drawing and Descriptive Geometry) ئەندازیاری جیۆتەکنیکی (Geotechnical Engineering) ئیستاتیک (Static) لە هەر کەم و کورتیەک بمبورن چونکە ئەوە یەکەم جارە بابەتێک لەسەر بوارێک دەنووسم کە بواری خۆم نیە ....

پسپۆڕی ئەندازیاری تەلارسازی.. بوارەکانی کارکردن و خوێندنی تەلارسازی گواستنەوە لە دروستکردنی ئەشکەوتەوە بۆ دروستکردنی تاوەری لوکس و باڵەخانە بەرزەکان گەرەنتی مێژوویەکی کورت و گەشەسەندنی تەلارسازی دەکات لە لەدایک بوونی مرۆڤەوە تا ئێستا، لە سروشتدا توانەوەی سەهۆڵ و ڕوودانی لافاو و بوومەلەرزە بەسە بۆ پاڵنانی مرۆڤ بۆ دروستکردنی بینای دژە بومەلەرزە کە تا ئەمڕۆش هەر ماون، کە هەرەمەکانن، پاشان بواری تەلارسازی لە دوای جەنگی جیهانی یەکەم و سەرهەڵدانی بینای تەلارسازی نوێ لە وڵاتاندا گواسترایەوە بۆ مۆدێرنیتە و لەسەر بنەمای بەکارهێنانی عەقڵانی کەرەستەی مۆدێرن بەکارهێنراو لە... construction, which lead ئەمە بووە هۆی سەرهەڵدانی تەلارسازی. پسپۆڕی تەلارسازی ئەندازیاری تەلارسازی بە هونەر و زانستی ئەندازیاری و بیناسازی پێناسە دەکرێت، هەروەها پسپۆڕییەکە کە لە هەموو شتێکی پەیوەست بە بینا و تەلارسازی و دیزاینکردنی بە شێوەیەکی هونەری پراکتیزە دەکرێت، ئەرکەکانی ئەندازیار سنووردارە بە بواری بیناسازی، پلاندانان و دیزاینی پڕۆژەکان بابەتە کارەباییەکان - پاراستن لە ئاگر - ڕووناکی) و تایبەتمەندیەکانی تری پڕۆژەکە. ئەندازیاری تەلارسازی بووەتە پسپۆڕییەکی زانستی ئەندازیاری کە لە زانکۆ جیاوازەکاندا دەخوێندرێتەوە، لە ساڵی یەکەمی خوێندندا فێرخواز فێری بنەماکانی دیزاینی تەلارسازی دەبێت، لەنێویاندا دیزاینی سێ ڕەهەندی، لە هەمان کاتدا کۆنتێکست، خوێندکار لە پەرەپێدانی مۆدێلی تەلارسازی دەخوێنێت لە کۆمەڵگادا، و بابەتەکانی دیکە کە مامەڵە لەگەڵ شیکاری شوێنە تەلارسازییەکان دەکەن. لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا خوێندکار پڕۆژەی ئاڵۆزتر جێبەجێ دەکات و فێری یاساکانی بیناسازی و تەکنەلۆژیای بیناسازی دەبێت لە ڕێگەی وۆرک شۆپ و خوێندنەوە لەسەر شوێنەکە بۆ ئەوەی خوێندکار بتوانێت مەشق بکات لە شیکردنەوەی جیهانی تەلارسازی و پەرەپێدانی کولتوری تەلارسازی لەسەر دروستکردن و نوێکردنەوە، لە کۆتاییدا، داوای لێدەکرێت ڕاپۆرتێکی ورد پێشکەش بکات بۆ ئەوەی خۆی بە ئەزموونی پێویست چەکدار بکات، خوێندنی ئەندازیاریش پەیوەندی بەوەوە هەیە تەلارسازەکان پەیوەندییەکی نزیکیان بە زانست و تەکنەلۆژیاوە هەیە (بیرکاری - فیزیا - ئامێری بیناسازی - بناغەکانی بیناسازی) و هەروەها فێری تەکنیکەکانی وێنەکێشانی تەکنیکی دەبن . لەنێو ئەو کۆرسانەی کە خوێندکار لە بواری تەلارسازیدا دەیخوێنێتەوە بریتین لە: 1- دیزاینی تەلارسازی. 2- کەرەستەی بیناسازی. 3- دیزاین بە کۆمپیوتەر. 4- بیناسازی. 5- تەبرید. 6- دانانی کارەبا. 7- فۆتۆنیک و ئاکۆستیک لە باڵەخانەکاندا. 8-میکانیک. 9- وێنەکێشانێکی تەلارسازی. وە خولی تر.زۆر پسپۆڕی هەیە بۆ تەلارسازی، لەوانە: 1- شیکاری پێکهاتەیی لە تەلارسازیدا. 2- دروستکردنی ژینگەی ناوماڵ بە سیستەمی HVAC. 3- ئاکۆستیکی تەلارسازی. 4- تیۆری و دیزاینی ڕووناکی تەلارسازی. 5- بەڕێوەبردنی ئیمکانات. بۆچی پێویستە خوێندنی تەلارسازی هەڵبژێریت؟ خوێندنی ئەم پسپۆڕییە چەندین سوود و سوودی هەیە کە پاڵ بە خوێندکارەوە دەنێت بۆ ئەوەی هەڵیبژێرێت، کە بریتین لە: 1- بڕوانامەی ئەکادیمی لەبواری تەلارسازیدا بناغەیەکی باش بە خوێندکار دەبەخشێت بۆ دەستپێکردنی کارەکەی. 2- پێگەی باش: هەموو کەسێک دەزانێت تا چەند ئەو هەوڵ و ماندووبوونەی خوێندکار دەیدات لە خوێندنی ئەم پسپۆڕییەدا، بۆیە سرووشتییە کە خوێندکار ڕێزێکی زۆر لە خەڵک وەربگرێت. 3-سەرکەوتنی پیشەیی لەئەنجامی باشترکردنی بیرکردنەوەی لۆژیکی ئەندازیار و پشتبەستنی بە لێهاتوویی شیکاری و ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ باشترکردنی توانای بڕیاردان و بەمەش دەیکاتە یەکێک لە سەرکەوتووەکان لە کارەکانیدا. 4- توانای خوێندکار بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو کێشانەی کە ڕووبەڕووی دەبێتەوە بە متمانە و نەرمییەکی بەرزەوە دوای تەواوکردنی خوێندن لە ئەنجامی ئەو لێهاتووییانەی پەیوەستن بە متمانە و مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو کێشانەی کە لە ماوەی خوێندنی زانکۆدا بەدەستی دەهێنێت. 5-داهاتی دارایی زۆر.. بەباشی دەزانرێت کە پسپۆڕییەکانی ئەندازیاری لە زۆرترین مووچەی ئەو کارانەن تا ئێستا. ٦- خوێندکار ئامرازی ڕازیکردنی زارەکی و نووسراو و بینراوی هەیە بۆ بەرگریکردن لە پڕۆژەکە. ئەو بوارانەی کارکردن کە بەردەستە بۆ دەرچووانی تەلارسازی دەرچووی تەلارسازی چەندین هەلی کاری هەیە کە لە بوارەکانیدا زۆر جیاوازە و لە چوارچێوەی کەرتی تایبەت یان گشتیدایە، باس لە باوترین هەلی کار دەکەین کە بریتین لە: 1- دیزاینەری وێبسایت و ئەندازیار. 2- دیزاینەری گرافیکی جێبەجێکار. 3- بەڵگەنامەی تەلارسازی. 4- دیزاینەری تەلارسازی. 5- دیزاینکردن و هەماهەنگی شار و کۆمپلێکسەکان. 6- دیزاینەری ڕوانگەی سێ ڕەهەندی. 7- دیزاینەری پیشەسازی. 8- کۆنتڕۆڵی بینا . 9- بەڕێوەبردنی تەکنیکی تەلارسازی. 10- توێژەری تەلارسازی. 11- ڕێکخەری پڕۆژە و پلاندانەر. هەروەها دەرفەتێک هەیە لە پەرەپێدانی تەلارسازی لەسەر ئاستی بازرگانی یان پیشەسازی، کارکردن لە کۆمپانیایەکی ئەندازیاری تەلارسازی، پاراستنی بینا مێژووییەکان، یان نۆژەنکردنەوەی خانووبەرە. بوارەکانی خوێندنی دەرچووان لە بواری تەلارسازی خوێندنی پۆست گریجوەی لەم پسپۆڕییەدا بابەتی پێشکەوتووی پەیوەست بە هەردوو ئەندازیاری شارستانی و تەلارسازی لەخۆدەگرێت، کۆرسە بنەڕەتییەکان بەزۆری بریتین لە دیزاینی بیناسازی و شیکاری ژینگەیی و ئابووری و شیکاری ئاماری و چەندین سوودی هەیە لەوانە: 1-خوێندکار دەتوانێت بوارێکی پسپۆڕی هەڵبژێرێت بەپێی ئامانجە درێژخایەنەکانی پیشەکەیان، و پسپۆڕی پێشخستنی پەیوەست بە کەرەستە و ئاسانکاری و بەڕێوەبردنی بیناسازی. 2-ئەو تەلارسازانەی خوازیارن لە پیشەی خۆیاندا سەرکەوتوو بن و ڕاهێنانی پێشکەوتوو لە هەردوو بواری تیۆری و پراکتیکدا بەدەستبهێنن، لە خوێندنی پۆست گریجوەی ناویان تۆمار دەکرێت. 3- بەردەستبوونی دەرفەتێکی گەورە بۆ کارکردن بۆ کۆمپانیا گەورەکان لە بواری بیناسازی بینا و وێستگەی کارەبا و وێستگەی پاککردنەوەی ئاو و پێکهاتەکانی تری بازرگانی و شارەوانی. 4- هەروەها بەدەستهێنانی خوێندنی پۆست گریجوەرد دەبێتە هۆی ئەوەی هەلی پیشەی تەلارساز لە ئاستی نێودەوڵەتیدا. 5- لەئەنجامی خوێندنیاندا دەرچووان ئەزمونیان دەبێت بۆ دەستپێکردنی دیزاین و بیناسازی بۆ کۆمپانیاکانی خۆیان جگە لە بەڕێوەبردنی پرۆژە. ماوەی خوێندنی پۆست گریجوەی لەم پسپۆڕییەدا لە نێوان دوو بۆ سێ ساڵدایە. دوای ئاشنابوون بەم زانیاریانە سەبارەت بە پسپۆڕی تەلارسازی، پێشنیار دەکەین بەشداری بکەن بۆ ئەو کەسانەی کە خاوەنی بیرکردنەوەی داهێنەرانە و لایەنی تەکنیکی و دەتوانن مامەڵە لەگەڵ خوێندنی قووڵ لە بیرکاری و ئەندازیاریدا بکەن، بەو پێیەی پیشەکە پیشەیەکی داهێنەرە کە پێویستی بە تێکەڵەیەک لە... بیرکردنەوەی داهێنەرانە و لێهاتوویی پراکتیکی. زۆرترین پرسیار سەبارەت بە تەلارسازی: ئایا بەشی تەلارسازی قورسە؟ وەک هەر لقێکی تر، ناتوانرێت بە دڵنیاییەوە بڵێین کە ئایا ئاسان دەبێت یان قورس، چونکە ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ڕادەی ئارەزوو و خولیای خوێندکار بۆ ئەو پسپۆڕییەی کە هەڵیبژاردووە. چ بابەتێک لە تەلارسازیدا دەخوێندرێت؟ ئەندازیاری تەلارسازی زۆر بابەت دەخوێنێت، دیارترینیان یاسای بیناسازی و پلاندانان، زانستی کەرەستەی بیناسازی، مێژووی تەلارسازی، کیمیای بیناسازی، تیۆری نەخش، دیزاین و بیناسازی، پلاندانانی شار، فیزیای بیناسازی، تیۆری کەرەستەی بیناسازی و ئەوانی تر. چەند ساڵ بۆ خوێندنی تەلارسازی؟ چوار ساڵ، وە لە هەندێک زانکۆدا دەتوانیت بڕوانامەی بەکالۆریۆس بەدەستبهێنیت دوای خوێندنی تەنها سێ ساڵ. مەرجەکانی تەلارسازی چین؟ ئەندازیاری تەلارسازی پێویستی بە چەندین کارامەیی سەرەتایی هەیە بۆ ئەوەی خوێندکار خاوەنی بێت، وەک توانای داهێنەر و خاوەنی خەیاڵێکی بەپیت کە بیرۆکە و دیزاینی نوێ و دەرەوەی ئاسایی بەرهەم دەهێنێت، ئەمە جگە لەوەی توانای پەیوەندیکردن و ئەوانی تریشی هەبێت. مووچەی تەلارساز چەندە؟ مووچەی تەلارسازێک لە وڵاتێکەوە بۆ وڵاتێکی تر دەگۆڕێت، هەندێکجاریش لە بزنسێک یان کۆمپانیایەکەوە بۆ کۆمپانیایەکی تر و کۆمپانیایەکی تریش دەگۆڕێت، بۆ نموونە لە سعودیە تەلارسازەکە مانگانە بە تێکڕا ٢٠ هەزار ڕیاڵی سعودی مووچە وەردەگرێت کە یەکسانە بە ٥٤٠٠ دۆلاری ئەمریکی، و بەرز دەبێتەوە بۆ نزیکەی ٨ هەزار دۆلار ئەگەر کار بکات کامیان ئەندازیاری شارستانی باشترە یان تەلارساز؟ لەم پرسیارە ناتوانم یارمەتیت بدەم، بەڵام با جیاوازی نێوان ئەو دوو پسپۆڕییەتان بۆ باس بکەم، یەکەم: هەردووکیان پێویستیان بە بڕوانامەی بەکالۆریۆسە، جیاوازییەکە ئەوەیە کە ئەندازیاری شارستانی زۆرجار بە ڕێکوپێکی خوێندنەکەی تا قۆناغە پێشکەوتووەکانی بەکالۆریۆس بەدوادا دەچێت بۆ ئەوەی بتوانێت لە داهاتوودا پۆستی باڵاتر لە کارەکانیدا بەدەستبهێنێت، بە پێچەوانەی ئەو تەلارسازەوە کە زۆرجار، حەز دەکات خوێندنەکەی بە خێرایی تەواو بکات و بچێتە ناو بازاڕی کارەوە، و ئەرکی ئەو قووڵتر بچێتە ناو ئەو قۆناغانەی پێش قۆناغی بیناسازی، لە کاتێکدا ئەرکی ئەندازیاری شارستانی سەرپەرشتیکردنی تەواوەتی هەموو قۆناغەکانی کارکردنە. خراپییەکانی تەلارسازی چین؟ لە کاتێکدا هەندێک دەبینن کە زیانەکانی تەلارسازی لەوەدایە کە پێویستی بە سەردانی شوێنەکانی کاری مەیدانی و بەشداریکردن لە وۆرک شۆپەکان هەیە، هەندێکی تر دەڵێن ئەمە یەکێکە لە باشترین سوودەکانی، چونکە کارکردن تێیدا ڕۆتینی و ئۆفیس و بێزارکەر نییە. ئایا پسپۆڕی تەلارسازی داهاتوویەکی هەیە؟ بەڵێ، یەکێکە لەو پسپۆڕیانەی کە لە داهاتوودا دەرفەتی گەورەی هەیە و ئەگەر بتەوێت سەیری ڕابردوو بکەیت، تەلارسازی کۆنی ئیتاڵیا و ئەو ناوبانگ و ناوبانگە بەرفراوانەی کە بەدرێژایی سەدەکان بەدەستی هێناوە لەبیرت بێت بەبێ ئەوەی ئارەزووی تەلارسازی کاڵ بێتەوە. تەلارساز لە کوێ کار دەکات؟ ئەرکی داڕشتنی پلان و ڕوونکردنەوەیە بە دروستکردنی مۆدێلی بچووک، لە ئەگەری ئەوەی لە بوارەکانی بیناسازیدا کار بکات، هەروەها دەتوانێت لە چالاکییە بازرگانی و بەڵێندەرییەکان و پیشەسازی و ئەوانی دیکەدا کار بکات. ئایا تەلارسازی لەسەر بنەمای بیرکاری دامەزراوە؟ وەک هەموو لقەکانی تری ئەندازیاری، تەلارسازی پێویستی بە بەکارهێنانی بیرکاری هەیە، بە تایبەت لە کاتی دروستکردنی بینای نیشتەجێبوون یان بازرگانی، و یارمەتیدان بۆ دیاریکردنی شێوەیان. بۆچی دەتەوێت ببیتە تەلارساز؟ ئەندازیاری تەلارسازی یەکێکە لەو دیسیپلینانەی کە دەرچوەکانی دەتوانن بەشێوەیەکی داهێنەرانە کاربکەن و ڕێگە بە خەیاڵەکانیان بدەن بەرەو سەرکەوتنیان ببات.هەروەها تەلارسازیش سەلیقەیەک کە ڕەنگدانەوەی کەسایەتی دیزاینەر و بیناکارە، هەروەها تەلارساز گرنگییەکی گەورە و پێگەیەکی بەناوبانگی کۆمەڵگاکەی بەدەست دەهێنێت ، و دەتوانێت گەشت بکات و هەلی کار لە بواری پسپۆڕییەکەیدا بدۆزێتەوە ئەگەر بیەوێت ڕۆژێک کۆچ بکات. جیاوازی نێوان ئەندازیاری تەلارسازی و دیزاینەری تەلارسازی چییە؟ ئەندازیاری تەلارسازی گشتگیرترە، لەکاتێکدا دیزاینەری تەلارسازی خەمی ناوەوە و دەرەوەی بیناکەیە، تەلارسازەکە کار لەسەر دیزاینکردنی شوێنی ڕووناکی و کارەبا و پەیوەندی ئاو و ئاوەڕۆ و ئەوانی دیکە دەکات. لە هەر کەم و کورتیەک بمبورن چونکە ئەوە یەکەم جارە بابەتێک لەسەر بوارێک دەنووسم کە بواری خۆم نیە ....

کۆدی سەرچاوە کراوە چییە؟ لە پیشەسازی تەکنەلۆجیا و بە تایبەتیتر لە پەرەپێدانی وێبدا، کۆدکردن ئاماژەیە بۆ پرۆسەی بەکارهێنانی زمانەکانی بەرنامەسازی کۆمپیوتەر بۆ تەرخانکردنی کارایی بۆ توخمە جیاوازەکانی ماڵپەڕێک، جۆرێک لە کۆد کە دەتوانێت لە نزیکەی هەموو پڕۆژەیەکی پەرەپێدانی وێبدا گرنگ بێت.. چی سەرچاوە کراوە کۆدێکە؟وەک بنەمایەک بۆ بەرنامەیەکی کۆمپیوتەر کاردەکات و ڕێنماییەکانی بۆ دابین دەکات لەسەر چۆنیەتی کارکردن، بۆ ئەوەی بزانیت سەرچاوە کۆدەکە چییە، و گرنگییەکەی، شوێنمان بکەوە. سۆرس کۆد بریتیە لە کۆمەڵێک ڕێنمایی کە پرۆگرامەر بە بەکارهێنانی زمانەکانی پرۆگرامسازی کۆمپیوتەر دەینوسێت، کاتێک پرۆگرامەر دێڕێک یان کۆمەڵێک کۆدی سەرچاوەی نووسی، دواتر دەتوانێت لە ماڵپەڕێک، ئەپلیکەیشنێک، یان جۆرێکی تری پرۆگرامی کۆمپیوتەر جێبەجێی بکات بۆ ئەوەی ڕێنمایی پێبدات بۆ نموونە، ڕەنگە کەسێک دێڕێک لە کۆدی سەرچاوە بنووسێت کە بە ماڵپەڕێک دەڵێت بە شێوەیەکی دیاریکراو وەڵام بداتەوە کاتێک بەکارهێنەرێک کلیک لە شوێنێک دەکات لە وێبپەڕێکدا، وەک دوگمەیەک یان هایپەرلینکێک. بەزۆری پرۆگرامەران سەرچاوە کۆدەکە لە بەرنامەیەکی سکریپتدا دەنووسن، وەکو وۆرد پرۆسێسەر، پاشان بە بەکارهێنانی کۆمپایەر وەریدەگێڕن بۆ فۆرماتێک کە پرۆگرامە کۆمپیوتەرییەکان بتوانن بیخوێننەوە، کاتێک کۆدی سەرچاوەکە ئەم وەرگێڕانەیان بەسەردا دێت، دواتر دەبێتە کۆدی ئۆبژێکتیڤ، بەڵام پێش کۆکردنەوە، زۆرجار کۆدەکە ئاسانترە بۆ خوێندنەوەی کۆدی سەرچاوە و تێگەیشتن لێی، چونکە باس لەو کاراییە دەکات کە پرۆگرامەر دەیەوێت زیاد بکات بۆ ماڵپەڕێک یان بەرنامەیەک دوای کۆمپایڵکردن، پرۆگرامەر دەتوانێت سەرچاوە کۆدەکە لە کۆمپیوتەرێکدا هەڵبگرێت بۆ ئەوەی لە داهاتوودا ئاماژەی پێبدات، یان لە... بنکەدراوەیەک یان لەسەر هاردەکەی، و پرۆگرامەرەکان دەتوانن کۆپی فیزیکی کۆدی سەرچاوەی خۆیان چاپ بکەن. گرنگی کۆدی سەرچاوە کۆدی سەرچاوە ناوەکی نەرمەکاڵاکە، ئەم نەخشەیە زمانی بەرنامەسازی پێناسە دەکات و هەر بۆیە پێویستی بە یەکدەنگی هەیە لە پەرەپێدانیدا، ئەگەرنا، مانای کێشەی بەکارهێنان و دانانی داتا هەستیارەکانی بەکارهێنەرە لە مەترسیدا. ئەمە بەرپرسیارێتی پرۆگرامەرەکانە کە هەرگیز نابێت پشتگوێ بخرێت، ئاخر هێرشی گەورە بۆ سەر کۆمپانیاکان کاتێک ئەنجام دەدرێت کە تێڕوانینێکی ئاسان بۆ لاوازی بەرز هەبێت. وەک پێشتر وتمان هەموو گەشەپێدەرێک شێوازی خۆی هەیە بۆ پەرەپێدانی ئەو کۆدە کە کاریان پێدەکات، بەو پێیەی وەک ئەوە وایە بە دەست بنووسرێت: هەندێک پیت پاک و سووک و خۆشن بۆ خوێندنەوە، هەندێکی تر ئاڵۆزن و دەتوانن لێکدانەوەی هەڵە بکەن بۆ ئەوەی مەبەستیان چییە. نەرمەکاڵای سەرچاوە کراوە چییە؟ سەرچاوە کراوە زاراوەیەکە کە لە سەرەتادا ئاماژەیە بۆ نەرمەکاڵای سەرچاوە کراوە ( OSS ) نەرمەکاڵای سەرچاوە کراوە بریتییە لە کۆد کە بە شێوەیەک داڕێژراوە کە بۆ هەمووان بەردەست بێت و هەر کەسێک دەتوانێت کۆدەکە ببینێت و دەستکاری بکات و دابەشی بکات بەو شێوەیەی کە پێی باشە. نەرمەکاڵای سەرچاوە کراوە بە شێوەیەکی لامەرکەزی و هاوبەش پەرەی پێدەدرێت، پشت بە پێداچوونەوەی هاوتا و بەرهەمهێنانی کۆمەڵگە دەبەستێت. زۆرجار نەرمەکاڵای سەرچاوە کراوە هەرزانترە و نەرمترە و تەمەنی درێژترە لە چاو هاوتا تایبەتەکانی چونکە لەلایەن کۆمەڵگاکانەوە پەرەی پێدراوە نەک لەلایەن یەک نووسەر یان کۆمپانیایەکەوە. نەرمەکاڵای سەرچاوەی داخراو چییە؟ نەرمەکاڵای سەرچاوەی داخراو (نەرمەکاڵای خاوەندارێتی) ئەو نەرمەکاڵایە کە نووسەرەکەی خاوەنی هەموو مافەکانی بەکارهێنان و دەستکاریکردن و کۆپیکردنە و بەرهەمە نەرمەکاڵاکان کە مەرجەکانی نەرمەکاڵا سەرچاوە کراوەکانیان تێدا نییە بە گشتی وەک نەرمەکاڵای سەرچاوەی داخراو پۆلێن دەکرێن. سنووردارکردنی نەرمەکاڵا سەرچاوەی داخراو دروستکەرانی بەرهەمە نەرمەکاڵا داخراوەکان دەستڕاگەیشتن بە کۆدی سەرچاوەی نەرمەکاڵاکانیان کۆنترۆڵ دەکەن و ئەم جۆرە بەرهەمە بەزۆری لە شێوەی دووانەی جێبەجێکراو و کتێبخانەی کۆکراوەدا دەگەیەنرێت. ڕێکەوتنی مۆڵەتی بەکارهێنەری کۆتایی بۆ نەرمەکاڵای سەرچاوەی داخراو بەزۆری بڕگەی لەخۆدەگرێت کە کۆکردنەوە یان هەر گۆڕانکارییەک لە کۆدی سەرچاوەدا قەدەغە دەکات. نەبوونی دەستڕاگەیشتن بە کۆدی سەرچاوە تایبەتمەندییەکی باوی نەرمەکاڵا تایبەتمەندەکانە، بەڵام ناچاری نییە، و دەستڕاگەیشتن بە کۆدەکە ڕەنگە لە هەندێک حاڵەتدا بەشێک یان تەواو بێت، بەڵام بەکارهێنانی بەبێ ڕەزامەندی نووسەر نایاساییە. خاوەنی نەرمەکاڵایەکی تایبەتمەند دەتوانێت: • کۆدی سەرچاوە بخەرە بەردەستی هەمووان، بەڵام بە سنووردارکردنی یاسایی بۆ دەستکاریکردن و بەکارهێنانی. • کۆدی سەرچاوە بخەرە بەردەستی کۆمەڵێک کەسی سنووردار: وردبینیکەر، بەرپرسانی حکومی، کڕیارە سەرەکییەکان و هتد. • مۆڵەتی بەکارهێنانی کۆدی سەرچاوەی بەرنامەکە بەپێی ڕێکەوتنێکی دیاریکراو، بێ بەرامبەر یان بە پارە. باوترین جۆری چییە؟ زۆربەی زۆری ئەپ و یارییە بەناوبانگەکان و نەرمەکاڵاکانی تر سەرچاوەی داخراون، بەڵام بژاردەی سەرچاوە کراوە هەیە بۆ زۆر جۆری نەرمەکاڵا، بۆیە ئەگەر بەدیلێکی سەرچاوە کراوەت دەوێت بۆ مایکرۆسۆفت ئۆفیس , دەتوانیت LibreOffice بەکاربهێنیت , لەبری بەکارهێنانی ویندۆز , دەتوانیت سیستەمی کارپێکردنی کراوەی لینوکس تاقی بکەیتەوە سەرچاوە، نموونەی سەرچاوە کراوە بەناوبانگەکانی تر بریتین لە وێبگەڕی فایەرفۆکس و پلاتفۆرمی بلۆگکردنی وردپرێس . لایەنە باش و خراپەکانی سەرچاوە کراوە چین؟ یەکێک لە گەورەترین سوودەکانی سەرچاوە کراوە ئەوەیە کە بەزۆری بەخۆڕاییە، هەرچەندە هەندێک تایبەتمەندی و پشتگیری تەکنیکی دەتوانێت تێچووی زیادە بێت، هەروەها لەبەر ئەوەی کۆدەکە بەردەستە بۆ هەر کەسێک کە بیەوێت، هاوکاری گشتی دەتوانێت هەڵەکان چاک بکات و تایبەتمەندی زیاد بکات و کارایی لەناودا باشتر بکات ماوەیەکی تاڕادەیەک کورت. بەڵام نەرمەکاڵای سەرچاوە کراوە تەواو نییە، ڕەنگە بەکارهێنانی وەک نەرمەکاڵا داخراوەکان ئاسان نەبێت و ئەگەر تووشی کێشەیەک بوویت، دەکرێت دۆزینەوەی پشتگیری تەکنیکی قورس بێت، بەتایبەتی بۆ نەرمەکاڵا کەمتر ناسراوەکان. نەرمەکاڵا داخراوەکان ئەگەری جێگیربوون و تەرکیز لەسەر بەرهەمەکان زیاترە، وە ئەگەر پێویستت بە پاڵپشتی بێت، بەزۆری دەستگەیشتن بە خزمەتگوزاری کڕیاران ئاسانترە، بەڵام نەرمەکاڵا داخراوەکان زۆرجار پارەی تێدەچێت، وە ئەگەر هەر هەڵەیەک یان تایبەتمەندییەکی نەماوە، ئەوا دەبێت چاوەڕێی بکەیت دروستکەر بۆ چارەسەرکردنی چارەسەرکردنی کێشەکان. ئێستا کە لە جیاوازی نێوان نەرمەکاڵاکانی سەرچاوە کراوە و سەرچاوە داخراوەکان تێگەیشتووی، دەتوانیت سوود لەو جۆرە وەربگریت کە بە باشترین شێوە پێداویستییەکانتان دابین دەکات. لە کۆتاییدا،هیوادارم کە ئێوە سوودمەند بوون لەم بابەتە، و فێربوون دەربارەی کۆدی سەرچاوە، و گرنگییەکەی.

پێناسەیەکی پێویست داتای سپەیشڵ (Spatial data) ئەو داتایانەیە کە ڕەهەندێکی 'مەکانیی'یان هەیە، لە کاتێکدا داتای جوگرافیی (Geo. data) ئەو داتایانە دەگرێتەوە کە پەیوەندییان بە جوگرافیاوە هەیە، کە بریتییە لە زانستی پێکهاتە و دیاردەکانی زەوی، لێرەوە زاراوەی داتای جیۆسپەیشڵ (Geospatial) ئەو داتایانە دەگرێتەوە کە پەیوەندییان بە زەوییەوە هەیە و ڕەهەندێکی 'مەکانیی'یان هەیە.١ کورتەیەک ئەم وتارە هەوڵ دەدات ئارکیتێکچەرێک (architecture) بۆ سیسیتمی زانیارییە جوگرافییەکان لە 'ویب'دا پێناسە بکات و پێویستیی دامەزراندنی ژێرخانێک بۆ داتای سپەیشڵ لە کوردستاندا بخاتە ڕوو. وەک یەکێک لە هەنگاوە سەرەتاییەکانی ئەم پرۆسەیەش، پێشنیارێک دەربارەی دروستکردنی پۆرتاڵێک لەسەر بنەمای پرۆگرامی سەرچاوەکراوە (Open Source) بۆ داتای جیۆسپەیشڵ پێشکەش دەکات. ئەم وتارە دەخرێتە بەردەست فەرمانگەی ئای تی هەرێم، بەڵام وەزارەتەکان و شارەوانییەکان و ئەو دەزگایانەش کە داتای جیۆسپەیشڵیان هەیە دەکرێت کەڵکی لێ وەربگرن. پێشەکی یەکێک لە مەرجەکانی مۆدێرنەکردنی کەرتی گشتیی و کاراکردنی دەزگاکانی بەڕێوەبردن، دیجیتایزکردنی (digitize) پەیوەندیی نێوان ئەم دەزگایانەیە لە نێوان خۆیاندا و لەگەڵ هاووڵاتیاندا. ئەم پڕۆسەیە لە چەند ئاستێکدا ڕەهەندی تەکنیکیی و کۆمەڵایەتیی و ئابووریی هەیە و پێویستیی بە داڕشتنی ستراتیژێکە بۆ دیجیتایزکردنی ئەو داتایانەی لەم دەزگایانەدا بەکاردەهێنرێن. قسەکردن لەسەر ئەم ستراتیژە دەکەوێتە دەرەوەی بابەتی ئەم دەقە، مەبەستی سەرەکیی من لێرەدا پێناسەکردنی بونیادی سیستمێک و ناساندنی ئەو ستانداردانەیە کە لەم پرۆسەیەدا یارمەتیمان دەدەن. بەشێکی بابەتەکەش تەرخان کراوە بۆ قسەکردن لە ستراکچەری داتای جوگرافیی و ئەو داتاسێتانەی بە شێوەیەکی گشتیی لە لایەن دەزگاکانی بەڕێوەبردنەوە بەکاردێن٢. کاتێک لە پێداویستییەکانی دامەزراندنی ژێرخانی داتای سپەیشڵ دەکۆڵینەوە، قەبارەی ئەو کارە گەورەیە دەبینین کە ئێمە لە کوردستاندا لەبەردەمماندایە، ئەمە بۆ وڵاتانی ئەوروپاش، کە لە حەفتاکانی سەدەی ڕابوردووەوە ئیش لەسەر ستراکچەری داتای جوگرافیی دەکەن، ئەگەر کارێکی ئاسان بووایە، دوانزە ساڵیان بۆ جێبەجێکردنی پرۆژەی ئینسپایەر (INSPIRE)، کە ژێرخانی داتای سپەیشڵە لە ئەوروپادا، تەرخان نەدەکرد٣ دەربارەی ژێرخانی داتای سپەیشڵ دامەزراندنی ژێرخانی داتای سپەیشڵ پرۆسەیەکی چەندلایەنەیە، جگە لە داتای جوگرافیی، کە بنەڕەتترین پێکهاتەیەتی، ستانداردی تەکنیکیی و سیستمی زانیاریی و پەیڕەوێک بۆ پەیوەندی نێوان دەزگاکان و بەرهەمێنەرەکان و بەکارهێنەرەکانی داتا دەگرێتەوە. لە ڕێی ژێرخانی داتای سپەیشڵەوە دەتوانین خاوەندارێتیی و بەرپرسیارێتیی داتاسێتە جیاوازەکان، ستراکچەری داتا و ئەو ڕێوشوێن (policy) و سێرڤسانەی بۆ ئاڵوگۆڕکردن و پرۆسێسکردنی داتا بەکاردێن دەستنیشان بکەین. ئەم بابەتە بە کورتیی باسی داتای جوگرافیی و ئەو ستانداردانە دەکات کە لە ئاڵوگۆڕکردنی داتای جوگرافییدا بەکار دێن. نموونەیەکی کلاسیکیی هەیە کە ژێرخانی داتای سپەیشڵ بە کارەبا دەچوێنی، کە لە وێستگەی بەرهەمهێنانی وزە و تۆڕێک بۆ گواستنەوە و چەندەها ئامێر، کە هەریەکەیان بۆ مەبەستێک ئەم وزەیە بەکاردەهێنن، پێک دێت. بۆ ئەوەی کۆمەڵگەکەمان بتوانێت داتای جوگرافیی بەکاربهێنێت، پێویستە داتامان هەبێت، داتای ستاندەرایزکراو کە لە ڕێی ستاندەردەکانی کۆنسۆرتیۆمی جیۆسپەیشڵی کراوەوە (Open Geospatial Consortium | OGC)٤ پەخشبکرێن و لە لایەن ویب و مۆبایل ئەپلیکەیشنەکانەوە (Applications) بەکار بێن. دەربارەی داتای جوگرافیی قسەکردن لەسەر حکومەتی ئیلکترۆنی و دیجیتایزکردنی داتا و پەیوەندییەکانی دەزگا ئیدارییەکان پێکەوە و لەگەڵ هاوولاتییاندا، بە بێ بیرکردنەوە لە دیجیتازکردن و دانانی داتای جوگرافیی لە 'ویب'دا، باسێکی ناتەواوە. ئەوەی وا دەکات پڕۆسێسی دیجیتازکردن تەنها گۆڕینی داتاسێتەکانمان نەبێت لە ئەنەلۆگەوە بۆ دیجیتاڵ، بەڵکو لەهەمان کاتدا پێویست بێت بیر لە ستراکچەر و فۆرمات و ئۆرگەنایزکردنی بکەینەوە، ئەو توانایانەیە کە لەڕێی دیجیتازکردنی داتای جوگرافییەوە دەستمان دەکەوێت، هەر لە توانای نیشاندانی دیاردە و ئۆبجێکەکانەوە بە وردەکاریی جیاواز لە پێوەری جیاوازدا هەتا توانای بەئەنجامگەیاندنی شیکاریی ئالۆز لەڕێی دروستکردنی پەیوەندیی لە نێوان جیۆمێتریی و تایبەتمەندێتییەکانی (Attributes) داتای جوگرافییدا یان پەیوەندیی نێوان شوێن و پێکهاتەکانی دەوروبەرماندا کە لەڕێی مۆبایل ئەپلیکەیشنەکانەوە ڕۆژ بە ڕۆژ بەکارهێنانیان زیاد دەکات. ستراکچەرە جیاوازەکان٥ بە شێوەی جیاواز دیاردە و پێکهاتەکانی سروشت و دەورەبەرەکەمان بەرجەستە دەکەن، بێگومان ئەو دیاردانەی سیفەتێکی بەردەوامیان هەیە، وەک بەرزی و نزمی و پلەی گەرما، باشتر بە وێنە بەرجەستە دەکرێن، لە کاتێکدا پارچەیەک زەوی، بۆرییەکی ئاو، مەنهۆڵێکی زێراب گونجاوترن بە چەندلا، هێڵ و خاڵ نیشان بدرێن. بە جیا لەوەی کام ستراکچەرە بۆ داتا هەڵدەبژێرین، ئەو تەکنیکەی بەکاریدەهێنین بۆ هەڵگرتنی (Save) داتای دیجیتاڵ، فۆرماتی داتاسێتەکەمان پێناسە دەکات.٦ پەیوەندیی داتای جوگرافیی بە شوێنەوە پێویستیی بیرکردنەوە لە چۆنێتیی ئۆرگەنایزکردنی دێنێتە پێشەوە، داتای جوگرافیی دەربارەی ئەو دیاردە و پێکهاتە سرووشتییانەی کە نەبەستراونەتەوە بە سنوورە ئیدارییە لۆکاڵەکانەوە، پرسیار دەربارەی چۆنێتی بەرهەمهێنان، هەڵگرتن و تازەکردنەوەیان دروست دەکات. گرنگیی ئەم لایەنە وای کردووە کە دانانی ڕێوشوێن یەکێک بێت لەو وشانەی لە زۆربەی پێناسەکانی ژێرخانی داتای سپەیشڵدا بەکارهاتووە، لە هەمان کاتدا ئێمە ناتوانین قسە لەسەر داتای جوگرافیی بکەین لە ویبدا بە بێ ئەوەی قسە لەو سێرڤسانە بکەین کە پشتگیریی لە سیستمەکەمان دەکەن وەک سیستمێکی دابەشبوو (Distributed system) قسەکردن لەسەر ژێرخانی داتای سپەیشڵ پێش هەموو شتێک قسەکردنە لەسەر داتای جوگرافیی. ئێمە پێویستمان بەوە هەیە بزانین چیمان داتا هەیە وە چی زانیارییمان/مێتاداتا(Metadata) دەربارەی ئەم داتایە دەست دەکەوێت، لە ڕاستییدا گرنگیی داتای جوگرافیی بەستراوەتەوە بە زانیارییمانەوە دەربارەی خاوەندارێتیی، پێودانگ (Scale)، سیستمی تانوپۆ (Coordinate system)، کواڵیتی، کەی و چۆنێتی بەرهەمهێنان و تازەکردنەوەیەوە. لە هەنگاوی یەکەمدا دەبێت ئەم داتایانە کۆبکرێنەوە، بە مەبەستی پاراستنیان، بەڵام مەبەستی سەرەکیی لە کۆکردنەوەیان دەبێت ستاندەرایزکردن و سێنترەڵایزکردنی داتاکان بێت بۆ ئەوەی لە چەندبارە بەرهەمهێنانەوە و لە چەندجێ تازەکردنەوەی داتاسێتەکان ڕزگارمان ببێت. خاوەندارێتیی و متمانە بەو داتایانەی دەزگایەک خۆی بەرهەمیهێناوە لەپاڵ ڕێگرە ئیداریی و کلتووریی و تەکنیکیی و ئەمنییەکاندا، لە هۆکارە سەرەکییەکانی گرفتی دەستنەگەیشتن بە داتایە. پێویستە لێرەدا دوو خاڵ ڕوون بن: ١. سێنترەڵایزکردنی داتا لە سیستمی دابەشبوودا پێویست ناکات هاوتا بێت بە سەندنەوەی خاوەندارێتیی و بەرپرسیارێتیی لە بەرهەمهێنەرانی داتاسێتانە جیاوازەکان ٢. ئێمە پێویستمان بە پێناسەکردنی ڕێوشوێنە بۆ چۆنێتی دەستگەیشتن بە داتا، چۆن و کێ مافی هەیە دەستی بگات بە کام لە داتاسێتەکاندا گۆڕینەوە و بەکارهێنانی داتای جوگرافیی لە نێوان ئەپلیکەیشنە جیاوازەکاندا، ستاندەرایزکردنی داتای پێویستە، بۆ ئەوەی بتوانین کورتترین یان خێراترین ڕێگە لە نێوان ئادرێسێک لە هەڵەبجە و یەکێک لە زاخۆدا بدۆزینەوە، پێویستە ئەو شێوازەی ئادرێس و جادەکانی پێ پێناسەدەکرێت پێکەوە بگونجێن. هەمەجۆریی سەرچاوە و سیستمەکانی داتا، جیاوازیی تۆپۆلۆجیی وکواڵیتی ئەم کارە ئەستەم دەکەن. نەبوونی زانیاریی دەربارەی بوون، کواڵیتی یان چۆنێتی دەستگەیشتن بە داتا، لە هۆکارەکانی بەکارنەهێنانی داتان. بەڵام پرسیاری سەرەکیی ئەوەیە کە چەندی ئەو داتایەی هەیە و دەستمان پێی دەگات بەکەڵکی بەکارهاتن دێن؟ داتاسێتە بنەڕەتییەکان کۆکردنەوە ونوێکردنەوەی داتای جوگرافیی کارێکی نە ئاسانە، نە هەرزان. کارێکە پێویستیی بە ئامێری بەتوانا و شارەزایی تەکنیکیی و وزە و کاتێکی زۆر هەیە. ڕێگەکرتن لە چەندبارە بەرهەمهێنانەوەی داتاسێتەکان لەلایەن دەزگا جیاوازەکانەوە بەبێ دانانی ڕێوشوێن و پێناسەکردنی داتاسێتە بنەڕەتییەکان کارێکی گرانە. پێناسەکردنی داتاسێتە بنەڕەتییەکان پێویستی بە لێکۆڵینەوە لە پێداویستییەکانی دەزگا حکومییەکان هەیە بۆ داتای جوگرافیی، هەڵبەتە ئەم پێداویستییەش پەیوەستە بە ئاستی دیجیتازکردنەوە لەم دەزگایانەدا، بەشێوەیەکی گشتیی لە بەڕێوەبردندا ئەم داتاسێتانە بەکاردێن: ١. سنوورە ئیدارییەکان ٢. وێنەی ئۆرثۆفۆتۆ Orthophoto - وێنە کە لە فرۆکەوە گیراوە و ڕاستکردنەوەی جیۆمێتریی بۆ ئەنجامدراوە ٣. ڕووپۆشی زەوی، پێکهاتە سرووشتییەکان و سەرچاوە ئاوییەکان ٤. بەکارهێنانی زەوی و خاوەندارێتیی ٥. داتا دەربارەی دابەشبوونی دانیشتوان ٦. داتا دەربارەی تۆڕەکانی ئاو، ئاوەڕۆ، کارەبا، تەلەفۆن ٧. ئەو داتایانەی پەیوەندییان بە هاتوچۆوە هەیە ٨. تۆماری ئادرێس و ناوی شوێن ٩. داتا دەربارەی بەرزی و نزمی لە ڕووی دەریاوە، Digital Terrain Model و Digital Surface Model بەپێی ئەو زانیارییە کەمەی من هەمە لەسەر چەندێتیی و چۆنێتیی داتای جوگرافیی لە کوردستاندا، بەشێکی زۆری ئەم داتایانە یان دیجیتاڵ نین، یان دیجیتاڵن بەڵام ستراکچەر و فۆرمات وکواڵیتی و پێودانگ و سیستمی تانوپۆی جیاوازیان هەیە، لێرەوە دەتوانین وێنایەکمان هەبێت لەسەر گەورەیی و هەمەلایەنی ئەو ئەرکەی لەم بوارەدا لە ڕێماندایە. چۆنێتیی پەخشکردنی داتا سێنتڕەلایزکردنی داتای جوگرافیی لەگەڵ خۆیدا پێویستیی بەکارهێنانی شێوازی ستاندارد بۆ پەخشکردنی داتا دەهێنێتە پێشەوە. OGC ژمارەیەکی زۆر ستانداردی بۆ داتای جیۆسپەیشڵ پێناسەکردووە، ئەو ستانداردانەی هەر ژێرخانێکی داتای جیۆسپەیشڵ پێویستە پشتگیریی لێ بکات بریتین لە٧: - Web Map Service/WMS: بۆ دەربڕینی داتای جوگرافیی بە شێوەی وێنە - Web Feature Service/WFS: بۆ دەربڕینی داتای جوگرافیی بە GML - Filter Encoding: ستانداردێک بۆ دەربڕینی فیلتەرێک بە XML بۆ داتای جوگرافیی - Web Coverage Service/WCS: شێوەیەک بۆ دەربڕینێکی دیجیتاڵیی ئەو دیاردانەی لەگەڵ کات-شوێندا دەگۆڕێن - Geography Markup Language/GML: دیالێکتێکی XML بۆ دەربڕینی داتای جوگرافیی - Catalogue Service: بۆ پێناسەکردنی ڕووکارێک بۆ دۆزینەوە و گەڕان و داواکردنی مێتاداتا بۆ زانیاریی دەربارەی ئەم ستانداردانە بڕوانە سایتی OGC، پەڕاوێزی ژمارە ٥. ئارکیتێکچەری سیستمی زانیارییە جوگرافییەکان لە ویبدا ئارکیتێکچەری ویب جی ئای ئێس (WebGIS) بە شێوەیەکی گشتیی لە سێ بەش یان توێژ پێک دێت، ڕووکار (Interface)، سێرڤەری جێبەجێکردن (Application server) لەگەڵ بەشی داتا. بەکارهێنەر لەڕێی بەشی ڕووکارەوە ئەو ئامرازانە بەکاردەهێنێت کە بەشی جێبەجێکار پشتگیریی لێ دەکات، ڕووکار ئەو وەڵامانەش نیشان دەدات کە لە بەشی جێبەجێکارەوە پێی دەگات، هەم نەخشە هەم زانیاریی لە شێوەی تێکستدا. سێرڤەری جێبەجێکردن پەیوەندیی دەکات بە سەرچاوەکانی داتاوە و ئەو پرۆگرامانە لە خۆ دەگرێ کە بۆ جێبەجێکردنی فەرمانەکان، بۆ نموونە وەرگێڕانیی تانوپۆ، شیکاریی داتا و بەرهەمهێنانی نەخشە، پێویستن. بەشی داتا پێک دێت لەو داتایانەی سیستمەکەمان دەستی پێی دەگات، چ لە شێوەی فایلدا، یان داتابەیس یان لە ڕێی ویب سێرڤسەکانەوە. توانای ویبگەڕەکان بۆ گلدانەوەی داتا وهاتنە کایەی ئەو پاکەیجانەی کە دەتوانن هەندێک داتا پرۆسێسکردنی سنووردار لە ویبگەڕەکاندا (Web browser) جێبەجێکەن و پەیوەندیی بکەن بە ویب سێرڤسەکانەوە بۆ داواکردنی نەخشە و زانیاریی جوگرافیی، بڕێک ئەم دابەشکردنە ترادیشناڵانەیەی گۆڕیوە، بەڵام شیکاریی داتا و دروستکردنی ڕاپۆرت و بەرهەمهێنانی نەخشە لە بەشی داتاوە هەر لە لایەن سێرڤەرەوە ئەنجام دەدرێت. گرنگە لە دیزانکردنی ویب جی ئای ئێسدا لەبەرچاومان بێت کە مەرج نییە هەموو داتا سێتەکان لە یەک دەزگادا بەرهەم بهێنرێن و تازە بکرێنەوە، ئەمە ئەوە دەگەیەنێت کە پێوستە سیستمەکەمان بتوانێت: ١. داتای پۆرتاڵی تر لە ڕێی ویب سێرڤسەوە بەکاربهێنێت ٢. داتاکانی خۆی لە ڕێی ویب سێرڤسەوە پەخش بکات ئەم هێڵکارییەی خوارەوە بەشەکانی سیستمێکی بونیاتنراو لەسەر پرۆگرامی سەرچاوەکراوە نیشان دەدات: http://hemin.dk/gis/Webgis_Architecture.png ئامادەکردنی سێرڤەر و دامەزراندنی پرۆگرامە سەرچاوەکراوە خۆڕاییەکان پێویستیی بە شارەزایی هەیە دەربارەی پلاتفۆرم و پرۆگرامەکان و پێویستییە تەکنیکییەکانی WebGIS، بۆ ئاسانکردنی ئەم هەنگاوانە چەندەها کۆمپانیا سویتی تایبەتیان لەم پرۆگرامانە دروست کردووە و کاری ڕاوێژکاریی لەم بوارەدا دەکەن. لێرەدا هەوڵ دەدەم بە کورتیی باسی دووان لەو سویتانە بکەم کە دەکرێت، لە نەبوونی شارەزایی پێویست لە دامەزراندنی پۆرتاڵی داتای جوگرافییدا، بەکار بێن. ١. ئۆپن‌جیۆ سویت (OpenGeo Suite) سێ پرۆگرامی بەتوانا لەم سویتەدا هەیە کە هەریەکەیان لە یەکێک لە بەشەکانی پۆرتاڵەکەدا کار دەکەن، بەشی داتا، بەشی سێەڤەری جێبەجێکەر لەگەل بەشی ڕووکار: PostgreSQL(PostGIS), GeoServer (GeoWebcache), OpenLayers ئەم وێنەیەی خوارەوە ئارکیتێکچەری OpenGeo نیشان دەدات: http://hemin.dk/gis/OpenGeo.png خاڵی پۆزەتیفی ئەم سویتە سادەیی پێکهاتە و دامەزراندنێتی. لە هەمان کاتدا کەمیی ژمارەی ئامرەزاکانی گەڕان و توێژینەوەی داتاش یەکێکە لە خاڵە لاوازەکانی. ئەوەی دەستمان دەکەوێت لە کڕینی ئەم سویتە ئەو هەمئاهەنگییەیە کە لە نێوان ئەو پرۆگرامە سەچاوەکراوانەدا دروستیان کردووە و ئەو ڕووکارەش کە یارمەتی بەکارهێنەر دەدات لە هەنگاوەکانی بەرهەمهێنانی نەخشەدا.٨ ٢. سویتێکی تر کە لە دانیمارک لە لایەن زیاتر لە سێیەکیی شارەوانییەکانەوە بەکار دێت و وەزارەتی ژینگەش، کە گەورەترین و ئاڵۆزترین ئینستالەیشنی داتای جوگرافیی هەیە لە دانیمارکدا بەکاری دەهێنێت، 'سپەیشڵ سویت (Spatial Suite)'ە کە ئەم پرۆگرامانە لەخۆ دەگرێت: MapServer, GeoServer, GeoWebCache, OpenLayers, SpatialMap, SpatilEdit, SpatialServerManager, PermissionManager وەک دەبینن بەشێک لە پرۆگرامەکانی سویتەکە هەر ئەوانەن کە OpenGeo'ش بەکاریان دەهێنێت، بەڵام بەشێکی تریان لە لایەن کۆمپانیایەکی دانیمارکییەوە بەرهەمهێنراون. ئەم سویتە ژمارەیەکی زۆر ئامرازی لەخۆ گرتووە و دەتوانرێت بە ئاسانیی ئامرازی نوێی بۆ زیاد بکرێت. گرنگیی ئەم پاکەیجە لەو پرۆگرامانەدایە کە بۆ دیجیتازکردن و کۆنترۆڵکردنی مافی بینین و دەستکارییکردنی دامەزراندن و داتاکانی پۆرتاڵەکە بەکار دێن، لە پاڵ پاکەیجێک بۆ گواستنەوە و وەرگێڕانی داتا لە نێوان فۆرماتە جیاوازەکاندا وە کۆمەڵێکی زۆر ئامرازی ڕووکار بۆ بەئەنجامگەیاندنی شیکاریی و گەڕان لە داتاسێتەکاندا.٩ ئەم هێڵکارییەی خوارەوە بونیادی سیستمەکە نیشان دەدات: http://hemin.dk/gis/SpatialSuite_Architecture.png کێشەی نووسین بە ئەلفبێی عەرەبی و (Encoding) لە بەرهەمهێنانی نەخشەدا یەکێک دەبێت لەو کێشانەی پێویستە کاری لەسەر بکەین بەڵام بەوپێیەی زۆربەی پرۆگرامەکانی بەرهەمهێنانی نەخشە پشیگیریی لە (UTF-8) دەکەن، ئەم کێشەیە کەم تا زۆر چارەسەر کراوە. ئەو تاقییکردنەوانەی من کردوومە دەریخستووە کە MapServer هەندێک لە پیتە کوردییەکان باش نیشان نادات، بەڵام ئەم گرفتە لە GeoServer دا نییە، وەک لەم نەخشەیەدا دەردەکەوێت کە لەڕێی Spatial Suite ەوە نیشان دەدرێت: http://hemin.dk/gis/SpatialMap_2.10.1.png دەرئەنجامەکان ئاشکرایە کە دامەزراندنی پۆرتاڵێک بۆ نیشاندانی ئەو بەشە لە داتای جوگرافیی لە کوردستاندا، کە دیجیتاڵە و زانیارییمان دەربارەی کواڵیتییەکەی هەیە، تەنها یەکێکە لە هەنگاوە سەرەتاییەکان لە ڕێی بڵاوبوونەوەی بەکارهێنانی داتای جیۆسپەیشڵدا. لێرەدا هەوڵ دەدەم پێشنیارەکانی خۆم دەربارەی دامەزراندنی پۆرتاڵێک بۆ داتای جوگرافیی لە کوردستاندا بخەمە ڕوو. ئەوەی لە دیزایکردنی سیستمەکەدا گرنگە، لەبەرچاوگرتنی توانای سیستمەکەیە بۆ فراوانکردن و قەبارەگۆڕین (extensibility and rescaling) کە بە شێوەیەکی گشتیی لە ڕێی پرۆگرامی سەرچاوەکراوە و بەکارهێنانی ستاندەردەکانەوە فەراهەم دەبێت. دامەزراندنی پۆرتاڵێک بۆ داتای جوگرافیی لەسەر بنەمای پرۆگرامی سەرچاوەکراوەی خۆرایی پێویستی هەیە بە: ١. ئامادەکردنی ژینگە (Environment) بۆ پرۆگررامەکان لە سێرڤەرێکدا وە دامەزراندنی ویب سێرڤەرێکی وەک 'ئەپاچە' (Apache)١٠ ٢. دابەزاندن و دامەزراندنی ئەو پرۆگرام و پاکەیجانەی کە پێویستە لە بونیادی پۆرتاڵەکەدا هەبن، بە لایەنی کەمەوە پۆستگرێس/پۆست جی‌ئای‌ئێس (PostgreSQL/PostGIS)، جیۆسێرڤەر (GeoServer)، ئۆپن‌لەیەرس (OpenLayers). دیزانکردنی داتابەیس و دیارییکردنی ڕۆڵەکانیش (roles) دەکرێت بەشێک بن لەم هەنگاوە (بێگومان پێویستە لەم کاتەدا زانیارییمان لەسەر ئەو داتایانە هەبێت کە لە پۆرتاڵەکەدا بەکار دێن). ٣. ئامادەکردنی سکریپت بۆ پرۆسێسکردنی داتا و گواستنەوەی بۆ داتابەیس، بۆ ئەم مەبەستە دەتوانین کەڵک لە پاکەیجێکی وەک (GDAL) وەربگرین. ٤. دامەزراندنی پرۆگرامە جێبەجێکارەکان، بۆ بەکارهێنانی داتاسێتەکانمان و پەخشکردنیان. ئەم هەنگاوە پێناسەکردنی ستایڵ وکارتۆگرافیی نەخشەکانیش دەگرێتەوە ٥. پێناسەکردن و دامەزراندنی ئامرازەکانی ڕووکار، دیارییکردنی دیزاین و ئامڕازەکانی پۆرتاڵەکەمان ئەڵتەرناتیڤێک بۆ ئاسانکردنی بەشێک لەم کارانە، کڕینی ئەو سویتی پرۆگرامانەیە کە هەندێک لەو کۆمپانیایانەی لە بواری سیستمی زانیارییە جوگرافییەکاندا کار دەکەن، بۆ ئەم پۆرتاڵانە دروستیان کردووە. پەڕاوێزەکان ١. زۆرجار ئەم وشانە لە جێی یەکتری بەکار دەهێنرێن، لەبەرئەوەی زۆربەی کات مەبەستمان لە جیۆداتایە کاتێک دەڵێین سپەیشڵ داتا، لە کاتێکدا لە دەزگایەکی وەک ناسا (NASA)دا دەکرێت ئەم وشانە مانای جیاواز بگەیەنن. ٢. ئەو داتاسێتانەی لەم وتارەدا ناوم بردوو ن ئەوانەن کە لە دانیمارک بەکار دێن، بەڵام ئەگەر سەیری داتاسێتەکانی ئینسپایەر بکەین، لەوێش دەیانبینینەوە، بڕوانە ٣. بۆ زانیاریی زیاتر دەربارەی پرۆژەی ئینسپایەر بڕوانە http://inspire.jrc.ec.europa.eu/index.cfm ٤. بۆ بینینی لیستی ستاندەردەکانی OGC ٥. بە شێوەیەکی گشتیی دەتوانین قسە لەسەر دوو شێوەی جیاواز لە ستراکچەری داتای جوگرافیی بکەین، ڤێکتەر (vector) و ڕاستەر (raster). ڤێکتەر تەنەئەندازەییەکانی خاڵ و هێڵ و چەندلا بەکاردەهێنێت بۆ بەرجەستەکردنی پێکهاتەکان، لە کاتێکدا ڕاستەر لە خشەیەک خانەی چوارگۆشە، کە هەر خانەیەک بەهایەکی هەیە، پێک دێت، نموونەیەکی باش بۆ ڕاستەر داتا، وێنەی دیجیتاڵییە. ٦. دەکرێت ئەم فۆرماتە شەیپی ئێسری (ESRI shape)، تیف (TIF)، داتابەیسێک یان هەر فۆرماتێکی تر بێت. ٧. ئەمانە ئەو سێرڤسانەن کە ڤێرشنی ٢ ی ژێرخانی داتای سپەیشڵ داوای دەکات، لە ڤێرشنی ٣دا، کە هێشتا لە بواری لێکۆڵینەوەدایە، بەلایەنی کەمەوە WPS یش پێویستە. ٨. ئەم سویتە بە چەند پاکەیجێکی جیاواز دەفرۆشرێت، لایسینسەکەی لە ٥٠٠٠ – ٩٨٠٠٠ دۆلاری ئەمریکییە. بۆ زانیاریی زیاتر، دەتوانن سەیری سایتەکەیان بکەن، ٩. نرخی هەموو پرۆگرام و مۆدیولەکانی سویتەکە ١٢٠٠٠٠ هەزار دۆلار و لایسینسی ساڵانەی ٣٠٠٠٠ دۆلارە، بەڵام دەتوانرێت تەنها ئەو بەشانەی سویتەکە بکڕڕێت کە کوردستان پێویستی پێیەتی، بۆ زانیاریی زیاتر دەکرێت پەیوەندییان پێوە بکرێت، بڕوانە سایتەکەیان. ١٠. یان 'ئینتەرنێت ئینفۆرمەیشن سێرڤسس' (Internet Information Services)ی مایکرۆسۆفت، کە ئەمەیان بێگومان سەرچاوەکراوە و خۆڕایی نییە. سەرچاوەکان - Internet GIS: Distributed Geographic Information Services for the Internet and Wireless Networks, Zhong-Ren Peng, Ming-Hsiang Tsou, John Wiley and Son Inc., 2003 - An Architecture for Geographic Information Systems on the Web - webGIS - Developing Efficient Web - based GIS Applications - http://inspire.jrc.ec.europa.eu - http://www.fotdanmark.dk - http://www.opengeospatial.org - http://gis.stackexchange.com سایتی ئەو پرۆگرام و پاکەیجانەی ناویان هاتووە http://www.postgresql.org http://postgis.net http://geoserver.org http://mapserver.org http://openlayers.org http://www.gdal.org http://opengeo.org http://www.spatialsuite.dk ---------------------------------------------------------- لە ژمارە ٥٦ی زانستی سەردەمدا بڵاوبووەتەوە

RASter DAtabase MANager پڕۆژەیەکی سەرچاوەکراوەیە بۆ کارکردن لەسەر ئەو داتایانەی کە ستراکچەرێکی خشتەییان(grid) هەیە، بۆ نموونە، وێنە، یان وەک لە سیستمی زانیارییە جوگرافییەکاندا پێی دەڵێن ڕاستەر داتا(Raster data). تایبەتمەندێتی ئەم پرۆگرامە، کە هەم بە تەنها، هەم وەک پاشگر بۆ داتابەیسی وەک پۆستگرێس (PostgreSQL) ئیش دەکات، لەوەدایە کە داتاکان وەک ئەڕرەی (Array) هەڵدەگرێت و بەکاردەهێنێت لە ئەنجامدانی شیکارییدا. توانای ڕاسدەمان بۆ بەکارهێنانی ئەڕرەی هێندە گەورەیە کە بە تایبەتیی لەو پرۆژانەدا بەکار دێت کە پێویستی بە شیکاریی ئاڵۆزی داتاسێتی گەورە هەیە، هەر ئەمە وای کردووە کە لەو پرۆژانەشدا بەکاربهێنرێت کە کار لەسەر بیگ داتا(Big data) دەکەن. پرۆژەکانی )ئێرث سێرڤەر( و) پلانێت سێرڤەر( نموونەی ئەو پرۆژانەن کە ڕاسدەمانی تێدا بەکارهاتووە بۆ کارکردن لەسەر زیاتر لە 150 تێرابایت داتای سپاشیۆ-تێمپۆڕاڵ(Spatio-temporal). گرنگیی ئەم پرۆژەیە بۆ کارکردن لەسەر داتای جوگرافیی لەوەدایە کە ستانداردەکانی WCS و WPS ی کۆنسۆرتیۆمی جیۆسپەیشڵی کراوەوە (OGC) پەیڕەو دەکەن. ببورن ئەگەر شوێنی بابەت هەڵە بێت

لە سەر بنەمای لێکۆلینەوەی نوێ ،چاو لێکردن لە تەلەفۆنی دەستی پێش خەو زیانی زۆری هەیە.زۆر زۆر مەترسیدارە لەو شتە کە لە ڕابردوو دەیانگوت.پرفۆسۆر دانسیگڵ ،دەروونناس لە زانکۆی پزیشکیUCLA گفتگۆیێکی لە گەڵ Businessinsider کردووە،لەگەڵمان بن با مەترسیەکان بزانین. لە کاتێکدا بەکارهێنەر چاو لە تەلفۆنەکەی دەکات،چاوەکانی بەرانبەر شەپۆلیک لە فۆتۆنەکان(١) دەوێستیت.لە ڕاستی بە مێشکی دەڵێت(شەپۆلی تیشک) کاکە هێشتا کاتی خەوتن نەهاتگە،مەخەوە.بەکارهێنەر خەریکی تەلەفۆنەکەی دەبیت.مەیلەکەی چاودێری دەکات،یاریێک دەکات،گۆرانی عەزیز وەیسی دەگرێت...دەبینێت هەروا کاتژمێریک یان دووان تێپەڕ دەبێتوو کاکم نەخوتووە.بەناچار خەو چاوەکانی دادەپۆشێت.واتە چەند کاتژمێر درەنگتر دەخەوێت. خاڵ : لەو کاتە کە چاو لە تەلەفۆنەکەی دەکات تیشکی تەلەفۆنەکەی دەبێت بە هۆکارێک کە مێشکی مێلۆتۆنیا(٢) بڵاو نەکات بۆ ئەوە کە کاتی خەو نییە. لەو کاتە کە بەکارهێنەر خەوتوە مێشک رێدەدات بە خشتەکانی مێشک کە پشوو بدەن ئەمە زۆر باشە.بەڵام خشتی پشتگیری (Glial Cell)لەمێشک کار دەکات.ئەمانیش ئەو مادە ژەهراوییە کە نۆرۆنەکانی مێشک بەرهەمیان هاوردگە لەکاتی نەخەوتن دەیسڕنەوە واتە ٧ تا ٩ کاتژمێر کاتی پێویستە بۆ ئەم پاکسازییە.زۆر کەس سرووشتی بە کەم خەوتن ڕاهاتووە بەڵام ئەمە گشتی نییە.٥ یان ٤ کاتژمێر خەوتن بۆ"Glial Cell" کەمە.بەیانی جەستەیێکی تەپلۆست دەبێت،مێشک کەم زانیاریەکانی لەبیر دەمێنێت.تەنانەت ئەنسۆڵین لەش کەم و زۆر دەبێت کە کێشتان لە کاتی خواردن زۆر دەکات (واتە هۆرمونەکان ئاگایان باش بە متابۆلیسمی جەستە نییە)... چی بکەین: گەر بۆت کرا تەلەفۆنەکەت لە کاتژمێر ٩ یان لانی کەم ١ کاتژمێر پێس ئەوە بخەویت بیکوژێنەوە.ئەمە کێشەییکی زۆر گرنگە لۆ ژیانی مرۆڤەکان.

هەڤاڵ تا ئێستا بیرت کردوە کە لە ڕۆژ دا چند کاتژمێر یان خولەک بە موبایلەکەت سەرگەرمی !پێت وانییە کە ئەم کارە تواناییت لە ژیان دێنێتە خوارەوە؟وا دیارە کار کردن بە تەلەفۆنی دەستی لە ئەمریکا فرەیە، بۆیە خوێندنگاکانی ناچار کرد کە دەست بە کاری پرۆژەیێک بن. واتە ڕشوە بدن بە خوێنکار تا واز لە تەلەفۆنەکەی بێنێت. چۆن ؟ ئەمان هاتن سیستەمێکیان دیزاین کردووە کە بە بەخشینی خۆراکی خۆڕایی ،خوێنکار هان بدەن کەمتر بە تەلەفۆنە دەستییەکەی کار بکات.ئەپی ئەم پرۆژە ناوی Pocket Pointsە. هەر ٢٠ خولەک لە داخستنی ەلەفۆنە دەستییەکەی ٢٠ خاڵ ئەداتە خوێنکار ئەمەش زۆر دەبێت بەو مەرجە کە بەشێوازی ئیشی کۆمەڵ بێت واتە گشتی خوێنکارانی پۆلێک دەتوانن بەیەکەوە زۆرتر خاڵ بگرن. خوێنکارەکان دەتوانن بەو خاڵانەیان لە فروشگای زانکۆ خواردەمەنی وەربگرن.

نوسینی بابەت و هەواڵ کارێکی ئاسان نییە و یاسا و ڕێسایی خۆی هەیە، ئینجا ئەگەر بابەتەکە تەکنەلۆجیای زانیاری بێت و سەرچاوەکە زمانێکی تربێت کاری نووسەر قورستریش دەبێت و زانینی چەندزمانێک بەس نییە بۆ نووسینی بابەت و هەوالێ ئایتی، جگە لەوانەش باشترین ڕۆژنامەنووس ، ناتوانێت بابەتێک یا هەواڵێکی تەکنەلۆجیای زانیاری بنوسێت، گەر خۆی شارەزایی لەبواری ئایتی دا نەبێت وبە باشی لەبابەتەکە نەگات. بۆیە لەخوارەوە لەچەند خاڵێکدا ، چۆنیەتی نوسینی بابەت و هەواڵ ڕووندەکەینەوە، هیوادارم هەموو نووسەرەکانی تەلارساز و نووسەرەکانی مالپەڕەکانی تریش ڕەچاوی بکەن بۆ ئەوەی بابەتەکانیان بەباشترین شێوە بنوسن، مەبەست لەنوسینی ئەم بابەتە لەوە نییە کەنوسەرەکان ئەم زانیاریانەیان نەبێت، بەڵکو بۆ وەبیرهێنانەوە و هاتنی نوسەرە نوێیەکانیشە. - ســـەرچـــــــاوە بۆ ئەوەی هەواڵێک یا بابەتیک بنوسین پێویستە چەند سەرچاوەیەکی باوەڕپێکراو و دەوڵمەندمان هەبێت یا بەلایەنی کەمەوە سەرچاوەیەکمان هەبێت، چونکە هەموو سەرچاوەکان جێگای باوەڕنین ، هەمو هەواڵەکان ڕاست و دروست نین بۆیە گرنگە سەرچاوەکە ناسراو جێگای متمانەبێت. دوای ئەوەی سەرچاوەمان هەبوو، ئەبێت بەووردی بابەتەکە بخوێنینەوەو گرنگترین ڕووداوە گرنگەکان و ناوەکان ژمارەکان ، ڕێزبەند بنوسین تا کۆتایی لەپەڕەیەکی نوێدا. - ســـــــــەردێڕ لێرەدا ئەبێ بەکورتی ،سەردێڕێک هەڵبژێرین، چونکە سەردێڕەکەیە کە سەرنجی خوێنەر ڕادەکێشی بۆ بابەتەکە، مەرجیش نییە، سەردێڕەکە وەکو سەرچاوەکە وەربگڕێین، بۆیە ئەگەر سەردێڕ سەرنج ڕاکێش نەبێت، کەواتە چاوەڕێ مەبە، هەواڵەکەت بخوێنرێتەوە. - پێشـــــــەکی لێرە ئەبێ بەکورتی دەستبکەین بەسەرەتای نووسین بابەتەکە وە ئەبی پەیوەندی بەسەردێڕەکەوە هەبێت، هەروەها لێرەشدا ئەبێ زۆر زیرەکانە بنوسی بۆ ئەوەی سەرنجی خوێنەر ڕابکێشی بۆ بەردەوامی لەخوێندنەوەی بابەتەکە. - نــاوەڕٶک لێرە دەچینە ناوەڕۆکی بابەتەکەوەو درێژتر باسی ڕووداوەکان دەکەین و نووسەر بواری هەیە پاراوی پێنوسی خۆی پێشانبدات و ڕووداوەکان باسبکات، هەوروەها بوار هەیە بۆ نووسەر تێبینی و بۆچوونی خۆشی بنوسێت، بەڵام نوسەر بەهیچ شێوەیەک مافی ئەوەی نیە دەستکاری لێدوانی کەسایەتییەکان بکات ، کاتیک وتەبێژێک بۆ BBC دەدوێ ئەبێ نووسەر وەکو خۆی بیگوازێتەوە، یان ئەگەر بەستەرێک دابنێن ، تەنیا ئەو وشەیەی دەمانەوێ بیکەین بە بەستەر دەینووسین و ئیشارەتی ئەکەین ، دوای کرتە لە شەشەم وێنۆچکە (ئایکۆن) لەسەرەوە لەلای چەپ لەپەنجەرەی نوسین ئەکەین و بەستەرەکە کۆپی دەکەین کرتە لە Insert ئەکەین ئیتر وشە ئیشارەتکراوەکە ئەبی بەبەستەر. ئەگەر ئەم وشانەمان ( کێ، لەکوێ، بۆچی وە کەی ) هەموو کات لەبیربێت و لێی تێبگەین ئەوا هەمووکاتێ بابەتی تێروتەسەل دەنوسین ، لێرە مەبەست لەکێ، ناوی کەسایەتیەکانی بابەتەکەیە، مەبەست لە کوێ، جێگای رووداوەکەیە، مەبەست لە بۆچێ، هۆکارەکان باس دەکەین، مەبەست لە کەی، واتە کەی ئەو شتانە ڕوویانداوە، کەی ئەو ڤایرۆسە بڵاوبۆتە کەی ئەو بەرنامەیە وەشێنراوە یا کەی ئەو تەلەفۆنە دروستکرا و هتد.......... - کــۆتایی هێنــان لێرە ئەبێ بزانین چۆن کۆتایی بە هەواڵەکە یا بابەتەکە دە‌هێنین، بۆ نمونە دەتوانین ئەم وشانە بەکاربهێنن ( شایانی باسە، شایانی وتنە، شایانی ئاماژەپێکردنە، جیگای باسە، جێگای سەرنجە و هتد.....) پاش ئەوە ئەگەر ئامێرێک بێت نرخەکەی و کەی دەنێردرێتە بازاڕەوە ، ئەگەر ڤایرۆسێک بێت، باس دەکەین چۆن چارەسەر دەکرێت و بەم شێوەیە کۆتایی دەهێنین. - تێبینی:- لەکاتی وەرگێرانی بابەت لەزمانەکانی ترەوە ئەبێ نووسەر سەردانی فەرهەنگی ( تەکەنەلۆجیای زانیاری زاسنتپەروەران ) بکات، چونکە تاکە فەرهەنگی ئایتییە کەلایەن وەزارەتی ڕۆشنبیری هەرێمی کوردستانەوە بەفەرمی کراوە یان ( فەرهەنگی کوردئایتی گرووپ ) کە ڕۆژانە دەوڵمەند ئەکرێت بەوشەی نوێ. وەئەگەر نووسەرێک شارەزایی لە دانانی بەستەر و BB-code و HTML- Code نەبێت ، باشترە بابەتەکەی ڕاستەخۆ بڵاونەکاتەوە بینێرێت بۆ پێداچوونەوە و نابێت ڕاستەوخۆ بڵاوی بکاتەوە، یائەگەر نوسەرێک دڵنیا نەبێت لە تەواوی هەواڵەکەی ڕاستەوخۆ بڵاوی نەکاتەوە بەهەمان شێوە بینێرێت بۆ پێداچوونەوە، وە ئەگەر هەر هەوالێکیش هەڵەی زۆری تێدابێت و کاتی زۆری بوێت و یان دووبارەبێت بەداوای لیبوردنەوە بڵاوناکرێتەوە یا لادەبرێت، بەداخەوە ئێمەی کورد دڵمان زۆرناسکە، هیوادارم شتی وا ڕوونەدات، بەڵام گەر ڕوویدا تکایە بەدلێکی فراوانەوە وەریبگرن. هەروەها لە لاپەڕەی سەرەکی تەنیا بابەت و هەواڵی نوێ بڵاو دەکرێتەوە، ئەگەر بابەتەکەت ئەم مەرجەی نەبوو، ئەتوانیت لە گۆشەی لینک و پرۆگرام بڵاویبکەیتەوە. لەکۆتـــاییدا هیوادارم هەموو ڕەچاوی ئەم خاڵانە بکەین بۆ جوانترکردنی ماڵەکەتان (تەلارساز).

ویبسایتێک جوانترین دیزاینت پێشکەش دەکات بۆ گۆرینی شێوازی ماڵەکەت، تەنها وێنەیەکی ئەو ژورە یاخود بەشێک لە ماڵەکەت ئەگریت وچەندین پێشنیاری ناوازەت پێشکەش دەکات کە بگونجێت لەگەڵ ئەو شێوازەی کە ئێستا خانەکەی خۆت هەیەتی. کلیک بکە --- ببورن ئەگەر شوێنی بابەت هەڵە بێت --- ئەوەش فێرکاری

زۆر جار بۆمان پێش هاتووە کە قوفڵی تەلەفۆنەکەمان دەکەینەوە بەبێ ئەوەی کە هۆکارێکی هەبێت؟ یان زۆر جار لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان دەگەڕین بەڵام، هەر لەو کاتەش لە مێشکمان وێنای ئەوە دەجوڵێ کە ئیشێکی گرینگمان بۆ ئەنجام دان هەیە و ناچینە سەری! یا هەست دەکەن ناتوانن بۆ مەودایێکی فرە لە سەر بابەتێک چڕ ببینەوە! وە … هتد. ئەم بابەتانە و بابەتی فرەی هاوشێوە بۆ بەڕێز “نیکۆلاس کار”لێکۆڵێنەری دونیای تەکنۆلۆژی پێش هات، هەر بۆیە دەستی بە لێکۆڵێنەوە کرد کە ئینتەرنێت لە سەر پرۆسەی مێشکی مرۆڤ چ کاریگەریێکی دەبێت ؟ سەرەتا دەست دەکا بە ئەوە کە مێشک چۆن ئیش دەکا و چ کردارێک لە خۆی نیشان دەدا، کاتێک ئێمە لە ناو ئینتەرنێت نوقم دەبین. دەڵێت کە مێشکی مرۆڤ، ئامێرێکی زیندووە کە بە ڕاهێنان بە هێزتر دەبێتەوە هەر چەندە لە مێشک کاری زۆرتر بکێشین مێشک بە هێز تر دەبێت… ئەم نووسەرە دەڵێت کە تەکنۆلۆژی نوێ شێوەی چالاکی مێشکی ئێمەی کەم کردووەتەوە و ئەمەش بە زەرەر و خاوکردنی مێشکمانە. گەر باوانی ئێمە دەیانتوانی ڕۆمانی چەندین سەد پەڕیی بخوێنن، ئێستا ئێمە ناتوانین و تەنها بە کورتە چیرۆک و رۆمانی خێرا عادەتمان گرتووە. نووسەر باسی نەخشە دەکا کە کاتێک مرۆڤ دروستی کرد و خۆی لە سەر پەڕەیەکی دوو ڕەهەندی بینی، توانای پەیداکردنی ڕێگا و بانی بۆ سادەتر بووە و ئیتر مێشک زانی لە چ شوێنێک بوونی هەیە واتە بەشی GPSــی مێشک چالاک کرا. یەکێکی دیکە لە تایبەتمەندییەکانی ئینتەرنێت، سەرهێڵ بوونیەتی واتە لە یەک دەم ژیان کردن. ئێمە بە تەلەفۆنەکەمان لە تۆڕەکۆمەڵایەتییەکان دەگەڕین ،وێنەی هاورێیان دەبینن، پەیام دەنێرین و… وە زۆر زانیاری دیکە بە خێرایی دەنێرینە مێشکمان. لە مەودایەکی درێژخایەن مێشک عادەت دەگرێت تا زانیارییەکان بە شێوەیەکی ورد و ڕووکەشانە وەربگرێت و بە تێپەڕ بوونی کات، تیشکۆی مێشک لە سەر ئیشێک کەم دەبێتەوە. نیکۆلاس دەڵێت:" ئێستا مێشکی مرۆڤ بەو هیوایەیە کە زانیارییەکان بە شێوەیەکی خێرا بخوێنێت و وەریان بگرێت بەڵام ئەمەش زۆرتر هۆکارە بۆ لاواز بوونی مێشک لە داهاتوو…چونکە مێشک پێویستی بە هاوپۆلکردن و شیتاڵکردنی زانیارییەکانە بە ڵام نە بەم خێراییەی سەر هێڵ" نیکۆلاس ئاماژە بە زانایانی عەسەب دەکات و دەڵێت کە:" ڕێژەی بەکارهێنانی مێشکمان لە مەودای رۆژ،پەیوەندی ڕاستەوخۆی لەگەڵ وزەی دەماغ هەیە". لێرە کار و باری مێشک وەک ماسولکەیەک دەنوێنێت،هەرچەنێک کاری کەمتر لە مێشک بۆ ئەژمێر و لەبیرکردن بگرین،توانایی بە بیر هاوردنی زانیارییەکانی ڕابردوو ئەستەم تر دەبێت. لە بەشەکانی دیکە نووسەر باسەکە دەباتە سەر گووگڵ و ستراتیجی هاوپۆلکردنی زانیارییەکان.دەڵێت کە ئەلگۆریتمەکانی ئەم کۆمپانیا چۆن دەرئەنجامی گەڕانەکان دەبات بۆ سەرچاوە تایبەتییەکانی خۆی و ئێمە لە بۆشاییێکی زانیاری مەڵە دەکەین .

ئەوەی من لە پرسیارەکەت گەیشتبم و ئەوە وەڵامەکەیەتی کلیک بکە

مایکرۆسۆفت ئاژوور - Microsoft Azure ناساندن مایکرۆسۆفت ئاژوور (بە ئینگلیزی: Microsoft Azure، بە عەرەبی: مايكروسوفت أزور) پلاتفۆرمێکی کڵاود کۆمپیوتینە کە لەلایەن مایکرۆسۆفتەوە دانراوە بۆ بەڕێوەبردنی بەرنامەکان لە ڕێگەی داتا سەنتەرەکانەوە کە تایبەتن بە مایکرۆسۆفت. مایکرۆسۆفت ئاژوور چەندین توانای هەیە، وەک نەرمەکاڵا وەک خزمەتگوزاری (SaaS)، پلاتفۆرم وەک خزمەتگوزاری (PaaS) و ژێرخان وەک خزمەتگوزاری (IaaS) و پشتگیری لە چەندین زمانی بەرنامەسازی و ئامراز و چوارچێوەی جیاواز دەکات، لەوانەش هەردوو زمانی تایبەت بە مایکرۆسۆفت و (third party). ئاژوور کە لە کۆنفرانسی گەشەپێدەرانی پیشەیی مایکرۆسۆفت (PDC) لە تشرینی یەکەمی ٢٠٠٨ ڕاگەیەندرا، بە ناوی کۆدی ناوخۆیی پڕۆژەکە "Project Red Dog" بوو، و لە شوباتی ٢٠١٠ بە فەرمی بە ناوی Windows Azure بڵاوکرایەوە، پێش ئەوەی لە ٢٥ی ئازاری ٢٠١٤ ناوی بگۆڕدرێت بۆ Microsoft Azure. خزمەتگوزارییەکان ئاژوور ڤێرچواڵیزەیشن بە قەبارەیەکی گەورە لە ناوەندەکانی داتاکانی مایکرۆسۆفت لە سەرانسەری جیهان بەکاردەهێنێت و زیاتر لە ٦٠٠ خزمەتگوزاری پێشکەش دەکات. خزمەتگوزارییەکانی کۆمپیوت 1- ئامێرە ڤێرچواڵیزەیشنەکان، ژێرخانی وەک خزمەتگوزاری (IaaS) ڕێگە بە بەکارهێنەران دەدات ئامێری ڤێرچواڵی مایکرۆسۆفت ویندۆز و لینوکس بە مەبەستی گشتی بەکار بهێنن. زۆربەی بەکارهێنەران لینێکس لەسەر Azure بەڕێوەدەبەن، بۆ ئەمەش مایکرۆسۆفت دیستریبیوشنێکی تایبەتی لینێکسی بە خۆی هەیە بەناوی Azure Sphere. 2- خزمەتگوزارییەکانی ئەپ، ژینگەی پلاتفۆرم وەک خزمەتگوزاری (PaaS) ڕێگە بە گەشەپێدەران دەدات بە ئاسانی ماڵپەڕەکان بڵاوبکەنەوە و بەڕێوەی بەرن. 3- ماڵپەڕەکان، وێب سایتەکانی Azure ڕێگە بە گەشەپێدەران دەدات کە ماڵپەڕەکان دروست بکەن بە بەکارهێنانی پی ئێچ پی، نۆد جەی ئیس، جاڤا و پایثۆن و ASP.NET، هەروەها دەتوانرێت بە بەکارهێنانی FTP، Git، Mercurial، Team Foundation Server بڵاوبکرێتەوە یان لە ڕێگەی پۆرتاڵی بەکارهێنەرەوە ئەپڵۆد بکرێن. ئەم تایبەتمەندییە لە فۆڕمی پێشبینیکردن لە مانگی حوزەیرانی ٢٠١٢ لە چالاکیی Meet Microsoft Azure ڕاگەیەندرا. 4- WebJobs، ئەو بەرنامانەن کە دەتوانرێت لە ژینگەیەکی خزمەتگوزاری ئەپدا (App Service environment) جێگیر بکرێن بۆ جێبەجێکردنی پرۆسێسی پاشبنەما کە دەتوانرێت بەپێی خشتەیەک، لەسەر داواکاری، یان بە بەردەوامی کاربکەن. دەتوانرێت خزمەتگوزارییەکانی Blob، Table و Queue بەکاربهێنرێت بۆ پەیوەندیکردن لە نێوان WebApps,XYZ,iOS Software و WebJobs. 5- خزمەتگوزاری Azure Kubernetes (AKS) ڕێگەت پێدەدات کە بە خێرایی پۆلێکی Kubernetes کە ئامادەیە بۆ بەرهەمهێنان لە ئاژووردا بڵاوبکەیتەوە. هەروەها ئاژوور بەرپرسیارە لە بەڕێوەبردنی (control plane) و دابینکردنی جێگیری و نەرمیی بۆ کڕیاران بۆ هەڵبژاردن/پێوەرکردنی شوێنی داتا. ناسنامە (Identity) 1- Azure Active Directory: بەکاردێت بۆ هاوکاتکردنی بەڕێوەبەرایەتییە ناوخۆییەکان و چالاککردنی SSO (Single Sign On). 2- Azure Active Directory B2C: ڕێگە بە بەکارهێنانی ناسنامەی بەکاربەر (consumer identity) و بەڕێوەبردنی دەستڕاگەیشتن (access management) دەدات لە کڵاودەکەدا. 3- Azure Active Directory Domain Services: بەکاردێت بۆ پەیوەستکردنی ئامێرە ڤێرچواڵەکانی ئاژوور بۆ دۆمەینێک کە کۆنترۆڵکەری دۆمەینی تێدا نییە. 4- Azure information protection: بەکار دێت بۆ پاراستنی زانیارییە هەستیارەکان. 5- Azure Active Directory: کۆمەڵێک ناسنامەی دەرەکی و توانان کە ڕێگە بە ڕێکخراوەکان دەدەن هاوکاری لەگەڵ بەکارهێنەرانی دەرەکی بکەن لەوانەش کڕیاران و هاوبەشەکان. خزمەتگوزاری مۆبایل 1- Mobile Engagement: شیکارییەکانی کاتی ڕاستەقینە کۆدەکاتەوە کە تیشک دەخاتە سەر هەڵسوکەوتی بەکارهێنەران. هەروەها ئاگادارکردنەوەی پووش (push notifications) بۆ ئامێرە مۆبایلەکان دابین دەکات و ئاگانامەیان بۆ دەنێرێت. 2- دەتوانرێت HockeyApp بەکاربهێنرێت بۆ پەرەپێدان و دابەشکردن و تاقیکردنەوەی بێتا ئەپەکانی مۆبایل. خزمەتگوزاری هەڵگرتن 1- خزمەتگوزارییەکانی هەڵگرتن (Storage Services) هەریەک لە API REST و SDK بۆ هەڵگرتن و دەستگەیشتن بە داتاکان لەسەر کڵاودەکە دابین دەکات. 2- خزمەتگوزاری خشتە (Table Service) ڕێگە بە بەرنامەکان دەدات دەقی پێکهاتەدار (structured text) لە کۆمەڵە دابەشکراوەکانی یەکەکاندا هەڵبگرن کە بە کلیلی دابەشکردن (partition key) و کلیلی سەرەکی (primary key) دەستیان پێدەگات. Azure Table Service داتابەیسێکی ناپەیوەندیدارە لە NoSQL. 3- خزمەتگوزاری بلۆب (Blob Service) ڕێگە بە بەرنامەکان دەدات دەقی بێ پێکهاتە و داتا باینەرییەکان وەک بلۆب هەڵبگرن کە دەتوانرێت بە ڕێڕەوی HTTP(S) دەستیان پێ بگات. هەروەها خزمەتگوزاری بلۆب میکانیزمی ئاسایش بۆ کۆنترۆڵکردنی دەستڕاگەیشتن بە داتاکان دابین دەکات. 4- خزمەتگوزاری کیو (Queue Service) ڕێگە بە بەرنامەکان دەدات بە شێوەیەکی ناهاوسەنگ لە ڕێگەی نامەوە پەیوەندی بکەن. 5- خزمەتگوزاری فایل (File Service) ڕێگە بە هەڵگرتن و دەستڕاگەیشتن بە داتاکان دەدات لەسەر کڵاودەکە بە بەکارهێنانی REST APIs یان پرۆتۆکۆڵی SMB. خزمەتگوزاری پەیوەندی خزمەتگوزاری پەیوەندی ئاژوور SDKـیەک پێشکەش دەکات بۆ دروستکردنی بەرنامەکانی پەیوەندیی وێب و مۆبایل کە بریتین لە کورتەنامە، پەیوەندی ڤیدیۆیی، پەیوەندی VOIP و PSTN، و چات لەسەر بنەمای وێب. بەڕێوەبردنی داتا 1- داتا دۆزەرەوەی ئاژوور (Azure Data Explorer) تواناکانی شیکاری داتا گەورەکان و گەڕان بەدوای داتادا دابین دەکات. 2- گەڕانی ئاژوور (Azure Search): گەڕانی دەق و ژێرکۆمەڵێک لە فلتەرەکانی OData بە بەکارهێنانی REST یان SDK API دابین دەکات. 3- Cosmos DB: خزمەتگوزاری بنکەدراوەی NoSQLـیە کە ژێرکۆمەڵێک لە ڕستەی SQL SELECT لەسەر بەڵگەنامەکانی JSON جێبەجێ دەکات. 4- Azure Cache for Redis: جێبەجێکردنێکی بەڕێوەبەردراوی Redisـیە. 5- StorSimple: ئەرکەکانی هەڵگرتن لە نێوان ئامێرە ناوخۆییەکان و ستۆرجی کڵاود بەڕێوەدەبات. 6- Azure SQL Database: کاردەکات بۆ دروستکردن و قەبارەدانان و درێژکردنەوەی بەرنامەکان بۆ ناو کڵاود بە بەکارهێنانی تەکنەلۆژیای Microsoft SQL Server. هەروەها لەگەڵ Active Directory و Microsoft System Center و Hadoop یەکدەگرێتەوە. 7- Azure Synapse Analytics: کۆگایەکی داتاکانی هەورە کە بە تەواوی بەڕێوەدەبرێت. 8- Azure Data Factory: خزمەتگوزارییەکی یەکخستنی داتاکانە کە ڕێگە بە دروستکردنی کاری داتا-بزوێنەر (data-driven workflow) دەدات لە کڵاوددا بۆ ڕێکخستن و ئۆتۆماتیکیکردنی جووڵەی داتا و گۆڕینی داتا. 10- Azure Data Lake: خزمەتگوزارییەکی گەورەکراوی هەڵگرتن و شیکاری داتایە بۆ کاری شیکاری داتا گەورەکان. Azure HDInsight: خزمەتگوزارییەکی پەیوەندیدار بە داتا گەورەکانە، کە Hortonworks Hadoop لەسەر Microsoft Azure بڵاودەکاتەوە، و پشتگیری لە دروستکردنی پۆلەکانی Hadoop دەکات بە بەکارهێنانی لێنێکس لەگەڵ ئوبنتو. 11- Azure Stream Analytics: بزوێنەرێکی پرۆسێسکردنی ئیڤێنتە بەبێ پێویستی بە سێرڤەر کە بەکارهێنەران دەتوانن شیکاری چەندین ڕژێمی داتا لە سەرچاوەکانی وەک ئامێرەکان، هەستەوەرەکان، وێب سایتەکان، سۆشیال میدیا و بەرنامەکانی ترەوە پەرەپێبدەن و جێبەجێی بکەن لەکاتی ڕاستەقینەدا (real-time). پەیام ناردن 1- پاسی خزمەتگوزاری ئاژوور (Microsoft Azure Service Bus): ڕێگە بەو بەرنامانە دەدات کە لە شوێنی ئاژوور یان ئامێرەکانی دەرەوەی شوێن کاردەکەن پەیوەندی لەگەڵ ئاژوور بکەن. ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ دروستکردنی بەرنامەی قەبارەدار و متمانەپێکراو لە بیناسازییەکی خزمەتگوزاری-ئاڕاستەکراو (SOA). پاسی خزمەتگوزاری ئاژوور پشتگیری لە چوار جۆری جیاوازی میکانیزمی پەیوەندی دەکات: - Event Hubs: کە هاتنە ژوورەوەی ئیڤێنت و تەلەمێتری بۆ کڵاودەکە بە قەبارەیەکی گەورە دابین دەکات، بە شاراوەیی کەم و متمانەیەکی بەرز. بۆ نموونە دەتوانرێت ناوەندی ڕووداو بەکاربهێنرێت بۆ بەدواداچوونی زانیارییەکانی مۆبایلەکان وەک هەماهەنگی لەگەڵ جی پی ئێس لە کاتی ڕاستەقینەدا. - کیوەکان (Queues)، ڕێگە بە پەیوەندی یەک ئاراستەیی دەدەن. بەرنامەیەکی نێرەر پەیامەکەی دەنێرێت بۆ نزیکی پاسی خزمەتگوزاری و وەرگرێک لە نزیکییەوە دەیخوێنێتەوە. هەرچەندە دەتوانرێت چەندین خوێنەر هەبێت، بەڵام هەر یەکێکیان یەک پەیام پرۆسێس دەکات. - بابەتەکان (Topics)، کە پەیوەندی یەک ئاراستەیی بە بەکارهێنانی نەخشی بەشداربوو دابین دەکەن. هاوشێوەی ڕیزبەندییە، بەڵام هەر بەشداربوویەک کۆپییەکی ئەو پەیامەی وەردەگرێت کە بۆ بابەتێک دەنێردرێت. بە هەڵبژاردنی بەشداربوو دەتوانێت پەیامەکان فلتەر بکات بە پشتبەستن بە پێوەرە تایبەتەکان کە لەلایەن بەشداربووەوە دیاری کراوە. - ڕێلەی (Relays)، کە پەیوەندی دوو ئاراستەیی دابین دەکات. بە پێچەوانەی کیو و تۆپیک، ڕێلەی پەیامەکان لە بیرگەی خۆیدا هەڵناگرێت. بەڵکوو تەنها دەیانگوازێتەوە بۆ بەرنامەی مەبەست. خزمەتگوزاری میدیایی پێشکەشکردنی PaaS کە دەتوانرێت بۆ کۆدکردن، پاراستنی ناوەڕۆک، سترێمینگ، یان شیکاری بەکاربهێنرێت. سی دی ئێن 1- تۆڕی جیهانیی گەیاندنی ناوەڕۆک (CDN) بۆ دەنگ، ڤیدیۆ، بەرنامە، وێنە و فایلەکانی تر. دەتوانرێت بەکاربهێنرێت بۆ کاشکردنی داتا ستاتیکەکانی ماڵپەڕەکان کە لە ڕووی جوگرافییەوە نزیکترن لە بەکارهێنەران بۆ زیادکردنی کارایی و خێرایی. دەتوانرێت تۆڕەکە بە HTTP APIـی بنەمادار بە REST بەڕێوەبچێت. 2- ئاژوور تا مانگی نیسانی ٢٠٢٠، زیاتر لە ٩٤ شوێنی ئامادەبوونی هەبووە لە سەرانسەری جیهاندا کە بە ئێج ناسراون (Edge). گەشەپێدەر تێگەیشتنەکانی بەرنامە (Application Insights) ئاژوور دێڤۆپس (Azure DevOps) بەڕێوەبردن 1- ئۆتۆمەیشنی ئاژوور (Azure Automation): ڕێگەیەک بۆ بەکارهێنەران دابین دەکات بۆ ئۆتۆماتیکیکردنی ئەو ئەرکە دەستی و درێژخایەن و زۆرجار دووبارەبووانەی کە بە شێوەیەکی باو لە ژینگەی کڵاود و کۆمپانیادا ئەنجام دەدرێن. ئەم ئەرکانە گەر بە دەستی و بەردەوام بکرێن تووشی هەڵە دەبنەوە، بۆیە بە پڕۆگرامکردنیان دەبێتە هۆی دوورکەوتنەوە لە کێشە و هەڵەی تەکنیکی و مرۆیی. کات پاشەکەوت دەکات و متمانەی ئەرکە کارگێڕییە ئاساییەکان زیاد دەکات و خشتەی بۆ دادەنێت کە بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی بە ماوەیەکی ڕێکوپێک ئەنجام بدرێت. دەتوانیت پرۆسەکان بە بەکارهێنانی runbooks ئۆتۆماتیکی بکەیت یان بەڕێوەبردنی ڕێکخستن بە بەکارهێنانی ڕێکخستنی دۆخی خوازراو ئۆتۆماتیکی بکەیت. 2- Microsoft SMA ئاژوور ئەی ئای 1- فێربوونی ئامێری مایکرۆسۆفت ئاژوور (Azure ML): ئامراز و چوارچێوەی ML بۆ گەشەپێدەران دابین دەکات بۆ دروستکردنی خزمەتگوزاری فێربوونی ئامێر و زیرەکی دەستکرد (AI)ی تایبەت بە خۆیان. 2- خزمەتگوزارییە زیهنییەکانی مایکرۆسۆفت ئەزۆر (Microsoft Azure Cognitive Services): کۆمەڵێک API و SDK و خزمەتگوزارییە تایبەتمەندەکانن کە پێشوەختە دروستکراون بۆ گەشەپێدەران، لەوانە زیرەکی هەستکردن و مەعریفی کە ناسینەوەی قسەکردن، ناسینەوەی قسەکەر، کۆکردنەوەی قسەی دەماری، ناسینەوەی ڕووخسار، بینینی کۆمپیوتەر، تێگەیشتن لە OCR/فۆرم، پرۆسێسی زمانی سروشتی، تێگەشتنی ئامێری و خزمەتگوزاری بڕیاردانی بازرگانی. زۆربەی تایبەتمەندییەکانی AI کە لە بەرهەم و خزمەتگوزارییەکانی مایکرۆسۆفتدا دەرکەوتوون (Bing، Office، Teams، Xbox و Windows) لەلایەن Azure Cognitive Services کاردەکەن. ئاژوور بلۆکچەین ئاژوور بلۆکچەین (Azure Blockchain Workbench): لە ڕێگەی Azure Blockchain Workbench، مایکرۆسۆفت ژێرخانی پێویست بۆ دانانی تۆڕێکی کۆنسۆرتیۆم لە چەندین تۆپۆلۆجیدا بە بەکارهێنانی چەندین میکانیزمی کۆدەنگی دابین دەکات. مایکرۆسۆفت یەکگرتن لەم پلاتفۆرمە بلۆکچەینانە بۆ خزمەتگوزارییەکانی تری مایکرۆسۆفت دابین دەکات بۆ ڕێکخستنی پەرەپێدانی بەرنامە دابەشکراوەکان. هەروەها پشتگیری لە زۆرێک لە بلۆکچەینەکانی مەبەستی گشتی دەکات لەوانە Ethereum و Hyperledger Fabric و بلۆکچەینەکانی دروستکراوی تایبەت وەک Corda. جیا لەمانە، هەریەک لە ئینتەرنێتی شتەکان (IoT) و ئاژوور ئۆربیتاڵ (Azure Orbital) دابین دەکات. فراوانکردنی ناوچەیی لە ساڵی ٢٠١٨دا کۆمپانیای ئاژوور لە ٥٤ هەرێمدا بەردەست بوو. مایکرۆسۆفت بوو بە یەکەم دابینکەری گەورەی کڵاود کە دامەزراوەی لە ئەفریقا داتا سەنتەری هەبێت، لەگەڵ دوو ناوچە لە باشووری ئەفریقا. جوگرافیایەکی ئاژوور چەندین ناوچەی ئاژوور لەخۆدەگرێت، بۆ نموونە "ئەورووپای باکوور" (دبلن، ئێرلەندا)، "ئەورووپای ڕۆژاوا" (ئەمستردام، هۆڵەندا). کە شوێنێک نوێنەرایەتی شار یان ناوچەی هەرێمی ئاژوور دەکات. هەر هەرێمێکی ئاژوور لەگەڵ ناوچەیەکی دیکە لە هەمان جوگرافیادا جووت دەکرێت؛ ئەمەش وایان لێدەکات جووتێکی ناوچەیی (regional pair) بن. لەم نموونەیەدا ئەمستردام و دبلن ئەو شوێنانەن کە جووتە ناوچەییەکە پێکدەهێنن. لە ١٩ی حوزەیرانی ٢٠١٩، مایکرۆسۆفت خستنەبازاڕی دوو ناوچەی نوێی کڵاودی لە ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی ڕاگەیاند کە دەبێتە یەکەم ناوچەی مایکرۆسۆفت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. بەڕێوەبەرایەتی مایکرۆسۆفت ڕایگەیاند کە ئەم ناوەندە داتا نوێیانە کڕیاران و هاوبەشەکان بەهێز دەکەن بۆ وەرگرتنی سوودەکانی شۆڕشی پیشەسازی چوارەم و بەدەستهێنانی زیاتر بە بەکارهێنانی تەکنەلۆجیای کڵاود. بڕوانامە دەتوانرێت جۆرەها بڕوانامەی ئاژوور بەدەست بهێنرێت، هەریەکەیان پێویستی بە یەک یان چەندین تاقیکردنەوە هەیە بۆ ئەوەی سەرکەوتوو بیت. ئاستی بڕوانامەدان لە سەرەتاییەوە، تاوەکوو مامناوەند و پسپۆڕ ڕیز کراون. Azure Fundamentals Azure Developer Associate Azure Administrator Associate Azure Data Engineers Associate Azure Security Engineer Associate Azure Solutions Architect Expert Azure DevOps Engineer Expert

من چەندین ساڵە ئەو ماڵپەرە بەکار دێنم و هەتا ئێستا تووشی هیچ شتێکی وا نەبووم ئەوەی تۆ باست کرد . وە ئەوەی تۆ داتناوە دەستت خۆش بێت بەڵام هەمووی تریالە یانی ماوەیەک ئیش دەکەن و دواتر داوای ئەکتیڤ کردن دەکەن

دەست خۆش لەو لینکە هەرچی بەرنامە هەیە بە ئەکتیڤەوە داونڵۆدی بکەن بۆ هەتا هەتایە و بێ کێشە کلیک بکەن و بە هیوای سود بینین