فلتەرکردنی ئینتەرنێت چییە

[ADEL SNJARY]

سیستەمی فلتەرکردنی ئینتەرنێت بریتیە لەو بەرنامانەی کە ڕێگری لە بەکارهێنەرانی کۆمپیوتەر دەکەن بۆ چوونە ناو هەندێک ماڵپەڕ. بە پلەی یەکەم بۆ بلۆککردنی ئەو ناوەڕۆکە بەکاردەهێنرێن کە بۆ بەکارهێنەرانی دیاریکراو بە نەگونجاو دادەنرێت. فلتەری ئینتەرنێت بە شێوەیەکی بەرفراوان لە کتێبخانە گشتییەکان و کۆمپیوتەرەکانی قوتابخانەدا بەکاردەهێنرێت.

کێشەی فلتەرکردنی ئینتەرنێت ئەوەیە کە زۆر کەس ڕێگرییان لێدەکرێت دەستیان بەو بابەتانە بگات کە بۆیان گرنگە، بەڵام دەست دەدەنە بابەتی ناپەسەند یان مشتومڕاوی وەک سێکس، حەشیش، یان بتپەرستی.

نەرمەکاڵای فلتەرکردنی ئینتەرنێت دەتوانرێت لەلایەن هەر کەسێکەوە دابمەزرێنرێت کە تۆڕی ئینتەرنێتی بێ وایەر هەبێت، دایک و باوک دەتوانن بەکاریبهێنن بۆ سنووردارکردنی چوونە ژوورەوەی منداڵەکانیان بۆ ماڵپەڕە جیاوازەکان، کۆمپانیاکان بەکاریدەهێنن بۆ ئەوەی کارمەندەکانیان لە کاتی کارکردندا سەرقاڵ نەبن

فلتەرکردنی ئینتەرنێت چۆن کاردەکات
فلتەرەکانی ئینتەرنێت بە چەندین شێوە کاردەکەن، هەر کۆمپانیایەک شێوازی تایبەتی خۆی بەکاردەهێنێت. شێوازی گشتی کارکردنی فلتەرەکانی وەک "Norton Online Famil"، "NetNanny, Cyber Patrol"، یان Parental Internet Filter بریتییە لە پەرەپێدانی سیستەمێک کە هەڵسەنگاندن لەخۆبگرێت، کە تێیدا هەموو سایتەکانی ئینتەرنێت لەبەرچاو بگیرێت پێوەرەکانی بەکارهێنراو لەوانەیە بریتی بن لە: وشەی تایبەت لە نێوان ناوەڕۆک، ناونیشانی IP، یان تاگ ژمارەییەکانی تر کە لە پاکەتەکانی داتادا هەن کە لە ڕێگەی ئینتەرنێتەوە دەڕژێن.

پاشان ئەم لیبێڵە بۆ دروستکردنی پرۆفایلی وەک پرۆفایلی منداڵان، گەورەساڵان یان بازرگانی بەکاردەهێنرێت. دەتوانرێت پڕۆفایلی پێشوەختە لەگەڵ نەرمەکاڵاکە دابمەزرێنرێت، یان دەتوانرێت بە دەستی لەلایەن بەڕێوەبەری سیستەمەوە دروست بکرێت، یان تەنانەت لەلایەن دایک و باوکەوە بۆ پاراستنی منداڵەکانیان.

ڕەنگە پڕۆفایلی فلتەرکردنی ئینتەرنێتی منداڵان شتگەلێکی وەک سێکس، پۆرنۆگرافی، سیاسەت، ڕق و داتای دیکە لەخۆبگرێت. ئەم داتایانە فلتەرەکە دەستپێدەکات، کە هەموو ئەو ماڵپەڕانە بلۆک دەکات کە ناوەڕۆکی لەو جۆرەیان هەیە. جگە لەوەش، ڕەنگە پڕۆفایلی منداڵان ڕێکخستنی کات لەخۆبگرێت بۆ ئەوەی ڕێگە بدات بە دەستگەیشتن بە ئینتەرنێت تەنها لە هەندێک کاتدا لە ڕۆژەکەدا، یان بۆ ماوەیەکی دیاریکراو.

بۆچی فلتەری ئینتەرنێت پێویستە؟
چی دەکەیت کاتێک دەزانی هەوای دەوروبەری ماڵەکەت پیس بووە و بۆ تەندروستی باش نییە؟ تۆ هەوڵ دەدەیت خۆت و ئەندامانی خێزانەکەت لەم هەوا پیسە بپارێزیت، ڕاستە؟ وە هەروەها دەمامکی پیسبوون (فلتەری هەوا) بەکاردەهێنیت بۆ ئەوەی بتپارێزێت کاتێک هەناسە دەدەیت، ڕاستە؟ ئێستا گریمان هەموو ئەو شتە خراپانەی کە لە ئینتەرنێتدا هەیە، هەوای پیس و دەمامکە پارێزەرەکان فلتەری ئینتەرنێتن. ئەرکەکەی بریتییە لە فلتەرکردنی هەوا و پاککردنەوەی بۆ ئەوەی هەناسە بدەیت.

بە هەمان شێوە فلتەری ئینتەرنێت ئەو بەرنامانەن کە یارمەتیت دەدەن لە فلتەرکردن و دەستگەیشتن بە ناوەڕۆکێک کە قبوڵکراوە بۆ بینین. ئەم فلتەرانە ڕێگری لە بەکارهێنەر دەکەن لە چوونە ناو ماڵپەڕە نەشیاوەکان، لە هەمان کاتدا ڕێگە بە چوونە ناو ماڵپەڕە گونجاوەکان دەدەن.

سوودەکانی فلتەری ئینتەرنێت
- بەرهەمهێنان: بە بەکارهێنانی نەرمەکاڵای پاڵاوتنی پیشەسازی، خاوەنکارەکان دەتوانن چاوەڕوانی بەرهەمهێنانی زیاتر لە کارمەندان بکەن، کە توانای ئەوەیان نییە کاتەکانیان لەسەر بەفیڕۆ بدەن.
- ژووری گفتوگۆ: کاتێک دایک و باوک نەرمەکاڵای فلتەرکردن بەکاردەهێنن بۆ بلۆککردنی ماڵپەڕەکانی وەک ژووری چات، هیوادارن منداڵەکانیان کاتەکانیان بەفیڕۆ نەدەن لەسەر بابەتی نەشیاو.
- هاوبەشکردنی فایل: نەرمەکاڵای فلتەرکردنی ئینتەرنێت بەکاردێت بۆ ئەوەی فایلە تایبەتەکانی وەک ڤیدیۆ و وێنە لە بازرگانی نایاسایی بپارێزرێت.
- نەرمی: بەرنامەکانی فلتەرکردنی ئینتەرنێت ڕێکخستنەکان لەخۆدەگرن کە بەکارهێنەران دەتوانن بە ئارەزووی خۆیان دەستکاری بکەن. دەتوانیت هەڵیبژێریت کە کام ماڵپەڕ بلۆک بکەیت و کام ماڵپەڕ بلۆک نەکەیت. بەڵام ئەگەر ماڵپەڕێک بە هەڵە بلۆک کرا، بەکارهێنەر دەتوانێت ڕێکخستنەکانی ڕێکبخات؛ بۆ کردنەوەی بلۆککردنی ئەم ماڵپەڕانە.
- سەلامەتی: سەلامەتی خەمی سەرەکی مرۆڤەکانە. منداڵان دەتوانن ئینتەرنێت بەکاربهێنن بۆ ئەوەی یارمەتیان بدەن لە خوێندن و تەواوکردنی ئەرکەکانی ماڵەوە. بەڵام ڕەنگە کنجکاوی پاڵ بە منداڵانەوە بنێت بۆ گەڕان، چونکە دەتوانن لە ماڵپەڕە نەشیاوەکانی وەک لاپەڕەی وێبی سێکسیدا بگەڕێن. بۆیە فلتەری ئینتەرنێت یارمەتی دایک و باوک دەدات بۆ پاراستنی منداڵەکانیان لەم جۆرە ماددانە.
- ئاسایش: داتای تایبەت پێویستی بە پاراستن هەیە. بۆ نموونە لە بازرگانیدا خاوەنکارەکان پێویستە کارمەندان لە هەندێک شوێن دوور بخەنەوە. بۆ نموونە بەکارهێنانی فلتەری ئینتەرنێت بۆ بلۆککردنی زانیاری کڕیاران و ڕێگریکردن لە کەوتنە دەستی هەڵە، چونکە ئەو زانیاریانە دەتوانن دزە بکەنە دەرەوە.
- پاراستنی نهێنی: باشترە نەرمەکاڵای فلتەرکردنی ئینتەرنێت لە شوێنی خۆیدا هەبێت بۆ پاراستنی زانیارییە کەسییەکان لە کەوتنە دەستی هەڵە، چونکە هاکەرەکان دەتوانن دەستیان بە زانیارییە کەسییەکان بگات و دواتر بۆ ئەنجامدانی ساختەکاری بەکاریبهێنن. بە بەکارهێنانی ماڵپەڕی ساختە بۆ دەستگەیشتن بەم زانیارییە کەسییە. کەواتە هەبوونی ئەم جۆرە فلتەرانە بیرۆکەیەکی باشە بۆ ئەوەی ناسنامەکەت بە سەلامەتی و پارێزراو بێت.

زیانەکانی فلتەری ئینتەرنێت
- بلۆککردنی ئەو سایتانەی کە نابێت بلۆک بکرێن (قسەکردن): هەندێک جار هەندێک فلتەری ئینتەرنێت دەتوانن بە پشتبەستن بە یاسا دانراوەکان ماڵپەڕە هەڵەکان بلۆک بکەن. بۆ نموونە دەتوانرێت ماڵپەڕە پارێزراوەکان تەنها لەبەر ئەوەی یەک وشەی سەرەکی نەگونجاویان تێدایە بلۆک بکرێن.
- نەرمەکاڵای فلتەرکردنی ئینتەرنێت تەواو نییە. هەندێک جار فلتەرەکان ئەو سایتانە بلۆک دەکەن کە کێشەیان لەگەڵ ئەو دۆمەینەدا نییە کە تێیدا بەکاردەهێنرێن.
- ژمارەی ماڵپەڕەکان: بە مەزەندەکردن ٣-٥ ملیۆن ماڵپەڕی نوێ هەفتانە دروست دەکرێن یان ناویان دەگۆڕدرێت. ئەمەش وا دەکات هەڵگرتن و بەدواداچوون بۆ ئەو زانیاریانەی کە پێویستن بۆ فلتەرکردنی ناوەڕۆکی ئینتەرنێت قورس بێت.
- کارمەند بەدوای چارەسەردا دەگەڕێت: ئەگەر کۆمپانیایەک کۆمەڵێک سایت فلتەر بکات، ئەمە بەو مانایە نییە کە کارمەندان ناتوانن بچنە ناو ئەم سایتانە. هەوڵ دەدەن ڕێگایەک بدۆزنەوە بۆ چوونە ناو ماڵپەڕە بلۆککراوەکان. لانی کەم هەوڵ دەدەن تەحەدا بکەن. ئەم کردارە دەتوانێت مەترسییە ئەمنییەکان لە بواری کارکردندا زیاد بکات.
- دەستگەیشتن بە مەبەست: هەندێک جار کاتێک کارمەندان هەڵە دەکەن لە نووسینی ناونیشانی ماڵپەڕێکدا، یان بە هەڵە دەچنە ناو سایتە نەخوازراوەکانەوە. وە ئەگەر خاوەنکار نەرمەکاڵای فلتەرکردن بەکاربهێنێت، کە دەتوانێت وێنەی سکرینشۆتی سەرپێچیەکان بگرێت، خاوەنکار دەتوانێت ئەو سکرینشۆتانە وەک بەڵگەیەک وەربگرێت بۆ لێپرسینەوە لە کارمەندە ناتاوانبارەکە.
- ئەم خزمەتگوزارییە یارمەتی خێزان دەدات منداڵەکانیان بپارێزن لە ناوەڕۆکی نەشیاو لە ئینتەرنێتدا، بەتایبەتی لەگەڵ پێشکەوتنی تەکنیکی و بەکارهێنانی بەربڵاوی ئامێرە ئەلیکترۆنیەکان و بەکارهێنانیان لەلایەن منداڵانی بێ کۆنترۆڵی دایک و باوکەوە زۆربەی کاتەکان.